Tác giả, theo lối viết sử biên niên, đã đưa người đọc vào lịch sử cuộc đời của một con người, một "đại nhân vật": Từ thuở là đứa trẻ sinh ra trong một gia đình nghèo nhưng ngoan đạo ở thôn Ðồng Chuối Thượng, huyện Bình Lục (Hà Nam); đến lúc là chủng sinh trường dòng Hoàng Nguyên; sau đó lên tàu vào miền nam làm phu ở đồn điền cao-su Phú Riềng và lãnh đạo anh em công nhân cao-su đấu tranh để viết nên một "Phú Riềng đỏ" vang dội; rồi bị chính quyền thực dân bắt đi đày khổ sai 5 năm ở ngục Côn Ðảo; đến lúc trở về hoạt động bí mật trên cương vị Thường vụ Xứ ủy Bắc Kỳ, bị bắt giam vào nhà tù Hỏa Lò, vượt ngục, và có những quyết định kịp thời, dứt khoát để lãnh đạo quần chúng đấu tranh cướp chính quyền tại Hà Nội vào ngày 19-8-1945; góp phần quan trọng vào chiến thắng thu đông năm 1947 và được phong Thiếu tướng trong đợt phong tướng đầu tiên của Quân đội nhân dân Việt Nam (cùng đợt với Ðại tướng Võ Nguyên Giáp); đến lúc là Phó Bí thư Quân ủy Trung ương, Tổng Thanh tra Quân đội và đã ra quyết định gây chấn động dư luận khi trực tiếp điều tra xét xử một "đại án" tham nhũng trong kháng chiến, là tử hình Ðại tá Giám đốc Nha quân nhu Trần Dụ Châu; đến lúc kiêm chức Phó Tổng Thanh tra Chính phủ và đã đôn đáo khắp nơi để khắc phục tối đa những vụ oan sai trong cải cách ruộng đất; đến lúc làm lãnh đạo Trường Lục quân Trần Quốc Tuấn tại Trung Quốc, gánh trọng trách đào tạo lực lượng cán bộ quân sự "chất lượng cao" cho Quân đội nhân dân Việt Nam; rồi cuối cùng là làm Ðại sứ đặc mệnh toàn quyền của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tại Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa suốt từ năm 1959 đến 1967, năm ông đột ngột qua đời.

Một cuộc đời như thế là một cuộc đời tuyệt đẹp, một cuộc đời mà người ta chỉ có thể nói về bằng cách ca ngợi. Và quả thật tác giả Trần Việt Trung đã ca ngợi tướng Trần Tử Bình, cả trong tư cách một người con luôn tự hào về người cha của mình, cả trong tư cách một người viết luôn nỗ lực nhìn nhận lịch sử như nó đã diễn ra. Chân dung của tướng Trần Tử Bình trong cuốn sách này, ở những nét lớn, xứng đáng là một chân dung mẫu mực đối với người Cộng sản Việt Nam: Yêu Tổ quốc, yêu đồng bào, trung thành với lý tưởng Cộng sản, tuân thủ triệt để nguyên tắc lãnh đạo của Ðảng, sẵn sàng nhận và hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ mà Ðảng và Nhà nước giao phó, không ngại gian khổ, không sợ hy sinh, chiến đấu suốt đời vì sự nghiệp cách mạng, vì độc lập dân tộc và thống nhất đất nước, vì hạnh phúc của nhân dân. Nhưng nếu chỉ như thế, chân dung văn học của tướng Trần Tử Bình sẽ rất dễ bị lẫn vào chân dung đã có của những người Cộng sản Việt Nam thuộc thế hệ đầu tiên. Tác giả Trần Việt Trung chắc sớm nhận thấy điều này, và ông đã hóa giải bằng cách nhấn mạnh những nét khác, đa diện hơn, trên bức chân dung tinh thần của thân phụ.

Như chính tên cuốn sách, "Người Công giáo Cộng sản" cho biết: Tướng Trần Tử Bình là người Cộng sản đồng thời là người Công giáo. Hay nói chính xác hơn, ông là người Công giáo trước khi là người Cộng sản, và ông đã sống và chiến đấu hết mình trong tư cách một người Cộng sản. Công giáo cho con người đức tin mạnh mẽ và kiên định vào sự cứu rỗi bằng tình yêu và niềm thương mến bao la. Ðức tin ấy, khi gặp lý tưởng Cộng sản về một thế giới đại đồng, không có áp bức bóc lột giữa người với người, không có sự nô dịch giữa các quốc gia với nhau, thì càng được nhân bội. Nó chính là nguồn sức mạnh tinh thần dường như vô tận để tướng Trần Tử Bình có thể vượt qua được những thách thức to lớn, những cạm bẫy hiểm nguy luôn rình rập trên con đường cách mạng thiên lý. Hơn nữa, từ môi trường Công giáo thuở hoa niên, tướng Trần Tử Bình còn được học võ nghệ. Phẩm chất, kỹ năng này, khi được tiếp sức từ các giai thoại về những trang anh hùng hiệp nghĩa trong cổ thư, được trui rèn trong thực tế hoạt động cách mạng đầy sôi nổi, đã hình thành ở người Cộng sản Trần Tử Bình một nét tính cách rất đậm: đó là khí phách ngang tàng, hành động dứt khoát, dám làm và cũng dám chịu. Thậm chí có thể nói, chân dung văn học của tướng Trần Tử Bình trở nên hấp dẫn hơn, chính là do tác giả thể hiện rất sống động tính cách hiên ngang, cương trực này.

Tác giả Trần Việt Trung xác nhận cuốn sách của mình là "tiểu thuyết lịch sử" - nhưng xem ra cái chất lịch sử của tác phẩm đậm hơn nhiều chất tiểu thuyết. Người viết đã dày công tham khảo tư liệu thành văn từ nhiều nguồn, và lời kể của nhiều chứng nhân lịch sử khác nhau. Ðọc sách, ta không chỉ thấy chân dung một con người mà còn thấy lại diện mạo đất nước cả một thời kỳ khá dài. Thậm chí ở một số đoạn, cuốn sách của Trần Việt Trung còn mang dáng dấp của những nghiên cứu lịch sử, những phản biện ngầm trước các kết luận trái chiều. (Ví như chính quyền mà Việt Minh giành được trong Tổng khởi nghĩa ở Hà Nội ngày 19-8-1945 không hề là "một chính quyền nhặt được", như quan điểm của Philippe Papin trong công trình "Lịch sử Hà Nội", và nhiều sử gia khác nữa, mà nó là thành quả của một cuộc đấu tranh lâu dài, của năng lực phán đoán đúng và trúng thời điểm hành động, của nghệ thuật lãnh đạo biết tập trung sức mạnh to lớn của quần chúng nhân dân).

"Người Công giáo Cộng sản" đã làm nên chân dung nhà cách mạng, Thiếu tướng Trần Tử Bình, đa diện mà thống nhất.

Theo Hoài Nam (nhandan.com.vn)