Đền Trần Thương

Từ thành phố Phủ Lý, tỉnh Hà Nam theo quốc lộ 62 về Cầu Không, thị trấn Vĩnh Trụ 16km, đến cổng làng Tróc rẽ trái tới đền Trần Thương. Đền Trần Thương ở thôn Trần Thương, xã Nhân Đạo, huyện Lý Nhân, tỉnh Hà Nam là kho của nhà Trần được xây dựng trên một khu đất rộng, nằm biệt lập ở phía đầu làng, trên nền cũ kho lương thực đời Trần trong cuộc sống chống quân xâm lược lần thứ hai. Đền được xây dựng trên miền đất trù phú với thế đất “hình nhân bái tướng”, là điểm giao của “Lục đầu khê” (6 con mương) nên rất thuận lợi về giao thông đường thủy. Ở giữa là gò nổi tựa mai con rùa, hai bên tạo thành hai tay ngai, xung quanh là những hồ nước trồng sen. Ngoài cùng là tam quan ngoại, cửa chính cao hai tầng, tầng dưới được cuốn hình vòm, xung quanh có trang trí hoa văn, tầng trên là gác chuông tám mái. Bên trong gác chuông có treo một quả chuông lớn. Hai cổng phụ của tam quan có đôi ngựa được đắp nổi phía dưới, phía trên là hoa sen. Bức tường ngoài cùng của tam quan là đôi voi chầu cùng hoa sen, hoa cúc và đôi cột có đèn lồng, đôi nghê chầu phía trên. Qua tam quan là con đường chính lát gạch đỏ rộng rãi đi vào sân đền. Trước cột đồng trụ là hai cái giếng hai bên được kè đá xanh. Qua hàng cột trụ bề thế là một bức bình phong, chính giữa là chữ thọ, xung quanh là cảnh rồng chầu, phượng múa.

Đi qua tam quan vào bên trong là ngôi đền được thiết kế theo kiểu chữ “Quốc”. Tòa tiền đường 5 gian, tiếp đến là hai dãy nhà khách chạy dọc, giữa là giếng nước gọi là hố khẩu, tiếp đến là tòa đệ nhị 5 gian, sau cùng là hậu cung 3 gian. Phía trước gian giữa của tòa tiền đường có dựng một tòa cổ lâu 2 tầng, giữa mái trên và mái dưới là bức đại tự “Phong vân trường hộ”, ở giữa đặt một đỉnh hương bằng đá có đôi nghê chầu. Tòa tiền đường được kiến trúc theo lối chồng rường, hai đầu xây bít đốc dật cấp, mái lợp ngói nam, mắt trước là dãy cửa bức bàn. Phía trên gian giữa có treo bức đại tự “Văn đức võ công”. Nối với hai gian đầu hồi của tòa tiền đường là hai dãy nhà khách chạy dọc nhìn ra giếng rùa, mỗi dãy 3 gian tạo thành hành lang nội từ tòa tiền đường vào tòa đệ nhị. Tòa đệ nhị 5 gian xây bằng gạch cao hơn tòa tiền đường và nhà khách, lợp ngói ống cung đình đời Nguyễn, bờ nóc hai đầu hồi đắp hai con rồng lớn, phần giữa mái trên và mái dưới là các ô có đắp chữ Hán. Phần hậu cung 3 gian được nối từ tường của tòa đệ nhị xuôi về sau, lợp ngói ống, bộ cửa bức bàn gồm 3 cửa được sơn son thiếp vàng lộng lẫy.

Đền Trần Thương thờ vị Anh hùng dân tộc Trần Hưng Đạo và song thân của người. Là một vị Anh hùng dân tộc đã hiển thánh, trong tâm đức người dân, ông là Đức Thánh Cha Trần Hưng Đạo được thờ ở nhiều nơi, riêng ở Hà Nam, đền Trần Thương là ngôi đền quy mô, bề thế nhất, có thể so sánh vị trí của nó với những nơi thờ tự ngài lớn nhất trong cả nước. Dân gian có câu, “sinh Kiếp Bạc, thác Trần Thương, quê hương Bảo Lộc” chính là để nói đến địa danh Trần Thương này, bởi cách Trần Thương 3km về phía Đông theo đường chim bay là khu Tam Đường, nơi đặt khu lăng mộ nhà Trần, về phía Nam khoảng 20km là Thiên Trường (quê hương nhà Trần).

Theo các cụ cao tuổi ở các thôn Đội Xuyên, Hoàng Xá, Khu Mật kể lại thì xưa kia, nơi đây chỉ là một bãi sậy um tùm có rải rác một ít gò cao xen kẽ có dân cư ở thưa thớt nhưng có vị trí giao thông hết sức thuận lợi có thể vào sông Châu, ra sông Hồng ngược lên Thăng Long hoặc xuôi ra biển. Với tầm nhìn chiến lược, Quốc công Tiết chế Hưng Đạo Vương đặt ở đây một kho cất giữ lương thực với một đội quân thường xuyên canh gác để phục vụ quân đội trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên - Mông lần thứ hai (1285). Cuộc chiến giành thắng lợi vẻ vang, ngài trở về kho lương cắm sinh phần, miễn tô thuế cho dân, lấy dân ở đây làm tạo lệ, từ đó làng có tên là Trần Thương. Khi ông mất, người dân địa phương đã dựng đền thờ trên vị trí kho lương và tôn ông làm Đức Thánh Trần. Sử sách không ghi chép về kho lương thực của nhà Trần ở đây nhưng truyền thuyết dân gian cùng với những dấu tích đậm đặc quanh khu vực đền Trần Thương như: mảnh gốm, sứ màu đen, men nâu, vàng ngà của bát đĩa vỡ có phong cách trang trí của nghệ thuật gồm thời Trần, nhiều vỏ chóe hoa than… đã củng cố thêm giả thuyết này. Ngoài ra, đền Trần Thương còn giữ lại được nhiều đồ thờ tự có giá trị như hương án, sập thờ bằng đá, ngai thờ, khám thờ và tượng Hưng Đạo Đại vương. Trong các đồ thờ tự của đền, ngoài những đồ gốm sứ như: lục bình, bát hương, bát đĩa, chén đôn, đồ đá như rùa, nghê, bát hương, đền còn giữ lại chiếc kiếm bạc có vỏ được làm bằng đồi mồi rất quý, chỉ được đưa ra thờ vào những ngày lễ hội. Những đồ thờ tự này càng tăng thêm tính thiêng cho ngôi đền mang đậm dấu ấn lịch sử và tính chất văn hóa này.

Lễ hội Đức Thánh Trần

Cũng như những nơi thờ Hưng Đạo Đại vương khác, đền Trần Thương tổ chức lễ hội tưởng nhớ vị Anh hùng dân tộc này vào ngày 20/8 Âm lịch hằng năm nhằm tri ân công đức to lớn của Đức Thánh Trần, đồng thời, cầu cho mưa thuận gió hòa, phong đăng hòa cốc, quốc thái dân an. Trong dân gian có câu: Tháng Tám giỗ Cha, tháng Ba giỗ Mẹ là để nói về hai lễ hội lớn về hai vị thánh: Đức Thánh Cha Trần Hưng Đạo và Đức Thánh Mẫu Liễu Hạnh. Lễ hội theo quy định được tổ chức 3 ngày nhưng trên thực tế có thể dài hơn bởi vì số lượng người về lễ đăng ký dự tế khá đông nên cần thêm ngày để bố trí cho các đội tế. Mỗi ngày có 4 đến 5 đám tế, từ rằm tháng 8 đã có đoàn đến tế ở đền.

Vào ngày chính hội, phần lễ có rước kiệu, dâng hương, tế lễ, phần hội gồm nhiều trò chơi mang đậm màu sắc văn hóa dân gian truyền thống như: đánh cờ tướng, bơi chải, đi cầu kiều, tổ tôm điểm, kéo co, bịt mắt đập niêu, bắt vịt dưới nước… Trong đó, thu hút sự quan tâm của nhiều người nhất là tục thi đấu cờ tướng nhằm tái hiện tài thao lược quân sự của Trần Hưng Đạo. Tục này diễn ra trước các trò hội. Khi tiếng trống nổi lên báo hiệu cuộc chơi thì các đấu thủ cùng dân làng đến sân đền tham dự. Làng chọn các lão làng, các chức sắc có gia phong tốt vào khai cuộc, trong đó, người cao tuổi nhất được làm chủ tế. Chủ tế làm lễ cáo yết  Đức Thánh Trần rồi rước bàn cờ từ hậu cung quay ra, đến trước hương án nâng bàn cờ lên vái ba vái. Sau đó, cuộc chơi bắt đầu, hai đấu thủ mang y phục truyền thống của các tướng lĩnh đời Trần mang thanh long đao vào cuộc. Sau một tuần hương, ai thắng, người đó đoạt giải. Vãn cuộc, quân cờ cùng bàn cờ được rửa bằng nước giếng của đền và nước ngũ quả, lau chùi cẩn thận rồi đặt lên hương án. Tục chơi cờ nhằm tưởng nhớ tài thao lược quân sự của Hưng Đạo Đại vương, rèn luyện trí tuệ, nêu cao truyền thống chống giặc ngoại xâm của ông cha ta.

Lễ hội đền Trần Thương là một trong 3 lễ hội vùng của tỉnh Hà Nam. Lễ hội này có ý nghĩa là một cuộc hành hương về cội nguồn không chỉ đối với người dân địa phương mà đối với người dân cả nước. Ngoài lễ hội truyền thống, vào giờ Tý ngày 15 tháng Giêng hằng năm, Ban Quản lý đền Trần Thương còn tổ chức Lễ phát lương để ban lộc đầu Xuân của Đức Thánh Trần cho Nhân dân và du khách thập phương, đồng thời ôn lại truyền thống lịch sử hào hùng của dân tộc, nhắc nhở thế hệ con cháu biết xây dựng những kho lương để đề phòng khi có binh biến.

Lễ hội phát lương đền Trần Thương

Lễ hội phát lương Đức Thánh Trần xuất phát từ sự tích Hưng Đạo Đại vương đặt ở đây kho lương thực để cung cấp lương thảo cho quân đội phục vụ cuộc kháng chiến chống quân Nguyên - Mông lần thứ hai (1285). Lễ hội được Nhân dân địa phương tổ chức thường niên đầu năm mới, để tưởng nhớ công lao của vị Anh hùng năm xưa và giáo dục cho thế hệ con cháu tinh thần tiết kiệm, xây dựng những kho lương để đề phòng khi bất trắc. Vào những ngày diễn ra lễ hội, không chỉ người dân địa phương mà đông đảo du khách thập phương đã đến đây để làm lễ “xin lương", cầu mong sự may mắn đầu năm.

Dựa trên những yếu tố lịch sử và tâm linh, từ năm 2010, tỉnh Hà Nam đã tổ chức Lễ phát lương cầu lộc, cầu phúc, cầu một năm sung túc, no đủ cho Nhân dân và khách thập phương về lễ bái tại đền, nhằm bảo tồn, phát huy những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của quê hương, đồng thời, tuyên truyền, giáo dục tới mọi tầng lớp nhân dân về truyền thống yêu nước, chống giặc ngoại xâm của ông cha, đặc biệt là thời Trần để động viên Nhân dân phát huy truyền thống uống nước nhớ nguồn.

Lễ phát lương đền Trần Thương diễn ra trong 3 ngày từ ngày 14 đến ngày 16 tháng Giêng với các nghi lễ tâm linh và lễ phát lương. Ban Tổ chức lễ hội cùng người dân địa phương thực hiện các nghi lễ hành chính, nghi lễ tâm linh như: lễ cáo yết, lễ rước lương, rước thảo, lễ dâng hương, mở kho lương. Lễ cáo yết xin Đức Thánh Trần cho dân làng làm Lễ hội phát lương đêm ngày 14 rạng sáng ngày 15 tháng Giêng, phần lễ tâm linh do các đại đức của huyện Lý Nhân làm lễ nhập lương vào đền với số lượng 100.000 túi lương. Phần lễ phát lương, tại 29 điểm phát lương, các vị cao niên trong trang phục áo đỏ, đầu đội khăn xếp phát lương cho du khách thập phương. Tuy lượng du khách về lễ hội rất đông với mong muốn nhận được những túi lương thảo cầu một năm no ấm, bình an song mọi hoạt động của lễ hội đều diễn ra trong trật tự, an toàn. Du khách về với lễ hội phát lương được nhận một chiếc túi lụa nhỏ, ngoài ấn, thẻ sẽ có 3 loại hạt chủ lực trong sản xuất nông nghiệp của vùng đất Lý Nhân là ngô đỏ, đậu tương và hạt thóc nếp cái hoa vàng, với ý nghĩa của lễ hội, từ việc nhận được những túi lương bên trong đựng những hạt thóc, ngô, sẽ cùng nhau xây dựng nền nông nghiệp vững bền.

Bên cạnh những nghi lễ tâm linh, trong lễ hội sẽ diễn ra nhiều hoạt động thi nấu cỗ cúng Thánh, văn hóa, văn nghệ, thể thao như: tổ chức giải cờ tướng, kéo co và các trò chơi dân gian…

Lễ hội phát lương đền Trần Thương được tổ chức vào dịp đầu Xuân năm mới ngoài việc ôn lại truyền thống lịch sử hào hùng của dân tộc còn góp phần quan trọng trong việc động viên Nhân dân hăng hái thi đua lao động sản xuất, đoàn kết xây dựng cuộc sống ấm no, xây dựng quê hương giàu mạnh.

Anh Vũ