Chủ nhiệm Đề án: CN. Dương Thị Thúy Thịnh - Giám đốc, Trung tâm Thông tin và Truyền thông, Ban Tôn giáo Chính phủ.

Năm đăng ký: 2022

Năm nghiệm thu: 2024

Thời gian thực hiện: 24 tháng, từ tháng 01/2023 đến tháng 12/2024.

Xếp loại: Xuất sắc

1. Mục tiêu của Đề án

Làm rõ thực trạng truyền thông trong lĩnh vực tín ngưỡng, tôn giáo ở Việt Nam hiện nay, đưa ra giải pháp và kiến nghị đối với truyền thông trong lĩnh vực tín ngưỡng, tôn giáo ở Việt Nam hiện nay.

2. Kết cấu của Đề án

Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và danh mục các bảng biểu, Đề án gồm 3 chương 9 tiết.

Chương 1. Lý luận chung về truyền thông trong lĩnh vực tín ngưỡng, tôn giáo ở Việt Nam hiện nay

Chương 2. Thực trạng truyền thông và quản trị truyền thông trong lĩnh vực tín ngưỡng, tôn giáo ở Việt Nam hiện nay, những vấn đề đặt ra

Chương 3. Giải pháp và kiến nghị đối với truyền thông trong lĩnh vực tín ngưỡng, tôn giáo ở Việt Nam hiện nay

3. Những nội dung chính của Đề án

3.1. Chương 1, Đề án làm rõ một số khái niệm liên quan đến truyền thông trong lĩnh vực tín ngưỡng, tôn giáo. Tập trung phân tích một số khái niệm như: “truyền thông”, “truyền thông trong lĩnh vực tín ngưỡng, tôn giáo”, “vai trò của truyền thông trong lĩnh vực tín ngưỡng, tôn giáo”, “quản trị”, “quản trị truyền thông trong lĩnh vực tín ngưỡng, tôn giáo”, “các yếu tố chi phối đến truyền thông trong lĩnh vực tín ngưỡng, tôn giáo ở Việt Nam hiện nay như: yếu tố đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, yếu tố quốc tế, yếu tố năng lực, phẩm chất đạo đức của người tham gia vào truyền thông, yếu tố trình độ của công chúng và khả năng tiếp nhận thông tin, yếu tố phương tiện kỹ thuật hiện đại và công nghệ cao trong truyền thông”; các tác động của truyền thông trong lĩnh vực tín ngưỡng, tôn giáo ở Việt Nam hiện nay về mặt tinh thần và về mặt thực tiễn. Qua phân tích cho thấy truyền thông trong lĩnh vực tín ngưỡng, tôn giáo tại Việt Nam là một lĩnh vực quan trọng, đóng vai trò không chỉ trong việc truyền tải các giá trị tôn giáo mà còn góp phần xây dựng khối đại đoàn kết dân tộc và ổn định xã hội. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin, việc nâng cao chất lượng và hiệu quả truyền thông trong lĩnh vực này là một nhiệm vụ cấp thiết, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước, các tổ chức tôn giáo và toàn xã hội.

3.2. Chương 2, Đề án làm rõ thực trạng truyền thông trong lĩnh vực tín ngưỡng, tôn giáo ở Việt Nam hiện nay, quản trị truyền thông trong lĩnh vực tín ngưỡng, tôn giáo ở Việt Nam hiện nay. Truyền thông trong lĩnh vực tín ngưỡng, tôn giáo có tác động rõ rệt, trực tiếp đến hiệu quả công tác tín ngưỡng, tôn giáo và ổn định, phát triển đời sống, xã hội. Truyền thông trong lĩnh vực tín ngưỡng, tôn giáo của Nhà nước đóng vai trò cầu nối quan trọng giữa chính quyền và các tổ chức, cá nhân tôn giáo. Với sự phát triển của công nghệ số và các phương tiện truyền thông mới, đặc biệt là mạng xã hội, công tác truyền thông đã đạt được nhiều tiến bộ nhưng cũng đối mặt với không ít thách thức. Truyền thông trong lĩnh vực tín ngưỡng, tôn giáo ở Việt Nam có sự tham gia của Nhà nước, của các tổ chức tôn giáo, tín ngưỡng, tổ chức tôn giáo trực thuộc, những người có tín ngưỡng và của các thế lực thù địch.

Truyền thông đã trở thành một trong những công cụ mạnh mẽ nhất của thế kỷ 21, góp phần quan trọng vào sự phát triển của nhiều lĩnh vực trong đời sống, trong đó có tín ngưỡng và tôn giáo. Với khả năng lan tỏa thông tin nhanh chóng, phá vỡ các rào cản về không gian và thời gian, truyền thông đã đạt được nhiều thành tựu trong việc bảo tồn, phát triển và quảng bá các giá trị tinh thần. Vai trò của truyền thông không chỉ dừng lại ở việc truyền tải thông tin mà còn giúp xây dựng cầu nối văn hóa, thúc đẩy sự hiểu biết lẫn nhau và củng cố hòa bình trong một thế giới ngày càng đa dạng về tôn giáo. Tuy nhiên, lĩnh vực này cũng không tránh khỏi những hạn chế nghiêm trọng, gây ảnh hưởng đến bản chất và mục tiêu của tôn giáo. Một trong những nguyên nhân sâu xa của những hạn chế này chính là các yếu tố chủ quan, như sự thiếu hiểu biết hay thái độ thiên vị của người làm truyền thông, mà còn chịu ảnh hưởng từ những nguyên nhân khách quan. Những yếu tố này, xuất phát từ môi trường xã hội, công nghệ, chính trị, và văn hóa, đã đặt ra không ít thách thức cho truyền thông tôn giáo và quản trị truyền thông trong lĩnh vực tín ngưỡng, tôn giáo.

Quản trị truyền thông trong lĩnh vực tín ngưỡng, tôn giáo là một trong những nhiệm vụ quan trọng của Nhà nước nhằm đảm bảo sự ổn định xã hội, phát huy các giá trị văn hóa, đạo đức và tinh thần của cộng đồng. Trong bối cảnh Việt Nam là quốc gia đa tín ngưỡng, đa tôn giáo, với hàng chục triệu tín đồ thuộc nhiều tôn giáo khác nhau, vai trò của Nhà nước trong quản trị truyền thông trở nên vô cùng quan trọng. Trong bối cảnh hiện đại hóa và toàn cầu hóa, Nhà nước Việt Nam đã và đang thực hiện nhiều biện pháp để quản trị truyền thông trong lĩnh vực tín ngưỡng, tôn giáo nhằm đảm bảo trật tự xã hội, tôn trọng tự do tín ngưỡng và ngăn chặn các nguy cơ xung đột tiềm tàng. Bên cạnh việc quản trị truyền thông trong lĩnh vực tín ngưỡng, tôn giáo của Nhà nước, với sự đa dạng về tôn giáo và tín ngưỡng, các tổ chức tôn giáo đóng vai trò không nhỏ trong việc quản trị và định hướng thông tin nhằm duy trì niềm tin, lan tỏa giá trị nhân văn và góp phần xây dựng sự đoàn kết xã hội; đồng thời, việc quản trị gắn liền với sự tham gia của chính những người thực hành tín ngưỡng, tôn giáo. Ngoài ra, còn có dư luận xã hội luôn đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành và điều chỉnh các chính sách, hoạt động truyền thông liên quan đến tín ngưỡng, tôn giáo.

Từ thực trạng và quản trị truyền thông trong lĩnh vực tín ngưỡng, tôn giáo đã đặt ra những vấn đề đối với Đảng, Nhà nước, đối với các tổ chức tôn giáo, tín ngưỡng, đối với việc lợi dụng truyền thông trong lĩnh vực tín ngưỡng, tôn giáo để trục lợi.

Việc giải quyết các vấn đề đặt ra đòi hỏi một cách tiếp cận tổng thể, từ việc hoàn thiện khung pháp lý, nâng cao năng lực quản lý, đến việc thúc đẩy hợp tác với các tổ chức tôn giáo. Chỉ khi thực hiện được những giải pháp để giải quyết những vấn đề này, thì Đảng và Nhà nước mới có thể đảm bảo sự ổn định xã hội, phát huy giá trị tích cực của tín ngưỡng, tôn giáo, đồng thời, bảo vệ lợi ích quốc gia trong bối cảnh hội nhập quốc tế. Trước những thách thức phức tạp hiện nay, các tổ chức cần có sự đổi mới mạnh mẽ và chiến lược rõ ràng để phát huy tối đa hiệu quả truyền thông. Bằng cách hợp tác với chính quyền, nâng cao năng lực chuyên môn và sử dụng công nghệ hiện đại, các tổ chức tôn giáo có thể góp phần xây dựng một xã hội văn minh, gắn kết và giàu giá trị nhân văn. Đối với hình thức lợi dụng truyền thông trong tín ngưỡng và tôn giáo, để ngăn chặn hiệu quả, cần có sự chung tay từ các cơ quan quản lý, tổ chức tôn giáo và cộng đồng, nhằm bảo vệ sự thiêng liêng của tín ngưỡng và hướng đến một xã hội lành mạnh và công bằng hơn.

3.3. Chương 3, Đề án chỉ ra một số xu hướng của truyền thông trong lĩnh vực tín ngưỡng, tôn giáo ở Việt Nam như: truyền thông với công nghệ mới, truyền thông với các nền tảng mạng xã hội, thương mại hóa trong truyền thông, lợi dụng truyền thông, quản trị truyền thông. Từ các bên tham gia quản trị truyền thông trong lĩnh vực tín ngưỡng, tôn giáo xuất hiện các xu hướng quản trị truyền thông trong tôn giáo, cụ thể: một là, phát triển các nền tảng truyền thông nội bộ và chính thức; hai là, quản lý và giám sát thông tin trên mạng xã hội; ba là, phát triển giáo dục truyền thông trong cộng đồng tín đồ; bốn là, tăng cường hợp tác với các cơ quan chức năng và xã hội.

Trên cơ sở nghiên cứu đối với truyền thông trong lĩnh vực tín ngưỡng, tôn giáo ở Việt Nam cho thấy cần có các giải pháp truyền thông tổng thể và đồng bộ, kết hợp giữa Nhà nước, các tổ chức tôn giáo và các cơ quan truyền thông trong xã hội. Điều đó giúp cho truyền thông lĩnh vực tín ngưỡng, tôn giáo ở Việt Nam có môi trường lành mạnh, thúc đẩy sự đồng thuận xã hội và phát triển văn hóa, bền vững tại Việt Nam. Để đạt được hiệu quả cao trong việc quản lý và phát triển truyền thông tôn giáo, cần có sự phối hợp nhịp nhàng giữa Nhà nước, các tổ chức tôn giáo, và cộng đồng xã hội. Việc xây dựng các kênh truyền thông chính thức, đào tạo đội ngũ làm truyền thông chuyên nghiệp, và duy trì mối liên hệ hợp tác với các tổ chức quốc tế sẽ giúp nâng cao hiệu quả của truyền thông tôn giáo, góp phần xây dựng một xã hội phát triển bền vững, công bằng và nhân văn.

Để nâng cao hiệu quả của truyền thông trong lĩnh vực tín ngưỡng, tôn giáo ở Việt Nam hiện nay, Đề án xuất một số kiến nghị cụ thể đối với các cơ quan chức năng như Ban Tôn giáo Chính phủ, Bộ Ngoại giao, Bộ Công an… Riêng đối với các tổ chức tôn giáo, kiến nghị cần cải thiện chất lượng và tính chính thống của truyền thông tôn giáo bao gồm phát triển các kênh truyền thông chính thức của tổ chức tôn giáo; tăng cường kiểm soát và phản hồi thông tin sai lệch về tôn giáo chính là thiết lập cơ chế giám sát và kiểm soát thông tin trên các nền tảng mạng xã hội; phát triển các nền tảng truyền thông trực tuyến của mình là hoạt động tạo dựng các ứng dụng, website chính thức của tôn giáo.

Hà Nội, ngày 23 tháng 01 năm 2025

Chủ nhiệm Đề án

Dương Thị Thúy Thịnh