Đối với đồng bào các dân tộc Tây Nguyên nói chung, đồng bào Ê-đê nói riêng, cây nêu là biểu tượng của tâm linh, là cây vũ trụ, trục nối giữa đất với trời, là vật không thể thiếu trong các nghi lễ, lễ hội truyền thống.

Người Ê - đê quan niệm, bản thân cây nêu và những hình ảnh vẽ trên cây nêu là một vòng đời người. Con người từ khi sinh ra cho đến khi về với ông bà, tổ tiên luôn sống gắn bó với thiên nhiên, cỏ cây, nên những hình ảnh vẽ trên cây nêu đều gần gũi với con người. Ở phía trên cùng là một bắp chuối tượng trưng cho sự sinh sôi, nảy nở, tiếp theo là 5 hoặc 7 cái vòng Khơk. Trên cột lễ có tất cả những ước nguyện của bà con về sự no đủ, về sự sinh sôi, phát triển thể hiện ở các biểu tượng: ché rượu cần, cối gỗ để giã gạo, nồi đồng… Đặc biệt là những hoa văn, trong đó tiêu biểu là hoa văn về hoa may bốn cánh cũng là biểu trưng cho sự sinh sôi và phát triển. 

Cây Nêu - Biểu tượng tâm linh của người Ê - đê. Ảnh: ĐCSVN

Trước buổi lễ, mọi người trong gia đình chuẩn bị cây nêu, trang trí rồi dựng lên giữa bãi đất trống phía trước nhà rông. Lễ vật dâng cúng gồm 1/2 con lợn (heo), 1 con gà, 3 bát cơm, 3 món thịt, 3 ché rượu cần.

Sau tiếng chiêng chào mời, đón khách, nghi lễ bắt đầu với nghi thức "cúng sức khỏe" nhằm cầu mong sức khỏe và may mắn cho chủ nhà, mọi người trong gia đình, dòng họ.

Thầy cúng ngồi trước lễ vật, khấn bài cúng “Ơ yàng phía tây, ơ yàng phía đông! Là các thần cai quản dân làng, tôi gọi mời từ nơi xa, nơi gần về chứng giám cho làng. Hôm nay là lễ cúng cho chủ nhà được khỏe mạnh, cuộc sống no đủ, con cháu không ốm đau, bệnh tật….”.

Từng người trong dòng họ đeo vòng cho chủ nhà để gửi gắm tình cảm quý mến, yêu thương, gắn kết cộng đồng. Ảnh TTXVN

Kết thúc bài cúng, thầy cúng mời các thành viên trong gia đình chủ nhà ra rồi đeo vòng đồng vào tay cho từng người. Nghi thức cúng đeo vòng và dây chuỗi hạt được người Ê-đê rất quan tâm trong các nghi lễ vòng đời người. Chiếc vòng như là minh chứng cho tấm lòng thủy chung, son sắc, là vật hộ mệnh và sẽ được lưu giữ bên mình suốt đời.

Chủ nhà mời cơm, rượu những người có uy tín trong dòng họ. Ảnh TTXVN

Sau khi các nghi thức trong lễ cúng thực hiện xong, chủ nhà mời rượu, mời cơm những người có vai vế trong dòng họ, đặc biệt là những người phụ nữ theo thứ tự vai vế trong dòng tộc. 

Kết thúc buổi lễ, chủ nhà ôm khiên và kiếm ra giữa buổi tiệc rồi hòa mình vào tiếng chiêng, vừa nhảy vừa múa kiếm. Điệu nhảy mang ý nghĩa xua đuổi điều ác, mong sự bình yên, hòa thuận. Già trẻ gái trai cùng hát những làn điệu dân ca và cùng chúc cho chủ nhà và gia đình mạnh khỏe, hạnh phúc.

Lễ cúng cây nêu cầu an là phong tục độc đáo của đồng bào Ê-đê, thể hiện tình đoàn kết cộng đồng cũng như ước mơ những điều ấm no, tốt đẹp sẽ đến với dân làng...

Nguyễn Ngân (tổng hợp)