Ths. Phương Liên Tóm tắt: Vấn đề môi trường xuống cấp đang là vấn đề nóng của đất nước nói chung và của mỗi vùng miền, trong đó có khu vực Tây Nguyên nói riêng. Biến đổi khí hậu, sa mạc hóa, nhất là hiện tượng El Nino thời gian vừa qua đã làm cho vấn đề nước và rừng ở Tây Nguyên ngày một khan hiếm, đã và đang ảnh hưởng trực tiếp đến hệ sinh thái, an ninh lương thực và cuộc sống của người dân. Để bảo vệ môi trường ở Tây Nguyên là vấn đề cấp bách hiện nay, rất cần sự chung tay của mọi người, trong đó có tổ chức và tín đồ các tôn giáo nói chung và Công giáo nói riêng. Bởi nhận thức và hành vi bảo vệ môi trường của người Công giáo được triển khai một cách hệ thống từ thông điệp của Giáo hoàng Phanxicô đến kế hoạch của từng giáo phận và đến hành động của các tổ chức và cá nhân người Công giáo. Bài viết này tập trung làm rõ nội dung và tác động của Tông thư bảo vệ môi trường của Giáo hoàng Phanxicô đến nhận thức và hành vi bảo vệ môi trường của người Công giáo trên địa bàn Tây Nguyên. Từ khóa: Tông thư, Giáo hoàng, Bảo vệ môi trường, Công giáo, Tây Nguyên, Caritas. 1. Dẫn nhập Vấn đề xuống cấp môi trường toàn cầu là một trong những vấn đề nóng của nhiều diễn đàn thế giới, là sự quan tâm của hầu hết các quốc gia và các tổ chức tôn giáo, trong đó có Công giáo. Quan tâm đến việc bảo vệ môi trường là một trong những chuỗi chương trình hành động quan trọng của Tòa thánh Vatican trong nhiều thập kỷ qua. Giáo hoàng Phaolo VI năm 1967 trong Tông thư "Bát thập niên" đã kêu gọi các Kitô hữu hãy kề vai sát cánh cùng nhau gánh vách trách nhiệm về định mệnh chung bảo vệ thiên nhiên của cả thế giới. Các Giáo hội Á châu năm 2011 kêu gọi một lối sống mới, một nền văn hóa mới tôn trọng thiên nhiên, khi cho rằng các tài nguyên thiên nhiên không phải là nguồn nguyên liệu vô hạn, thậm chí có một số tài nguyên không thể tái tạo được. Do đó không thể khai thác thiên nhiên một cách ích kỷ, làm phương hại trầm trọng đến nguồn dự trữ tài nguyên cho thế hệ thiện tại cũng như tương lai. Đặc biệt dưới triều đại Giáo hoàng Phanxicô, vấn đề bảo vệ môi trường được thúc đẩy mạnh mẽ hơn không chỉ thể hiện ở các diễn đàn lớn mà còn được đúc kết thành Tông thư về Bảo vệ môi trường "Laudato Si'" ban hành ngày 17. 6.2015 tại Vatican. Đây không chỉ là tiếp nối hành trình bảo vệ môi trường của các tiền bồi, mà còn là chủ trương, trách nhiệm của giáo hội đối với môi trường trong xu thế toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế. 2. Chủ trương của Giáo hội Công giáo về môi trường qua Tông thư của Giáo hoàng Phanxicô 2.1 Tông thư về bảo vệ môi trường của Giáo hoàng Phanxicô Tông thư gồm 6 chương với 246 đoạn với các nội dung chính là: Chương 1 với tựa đề Điều đang xẩy ra cho ngôi nhà chung của chúng ta. Tông thư đã đề cập đến các khía cạnh khác nhau của cuộc khủng hoảng môi trường hiện nay, như: Thay đổi khí hậu là một vấn đề toàn cầu với những hệ lụy trầm trọng về môi trường, xã hội, kinh tế, phân phối và chính trị, là một trong những thách đố chính hiện nay đối với nhân loại; Vấn đề nước uống, Tông thư nêu lên tầm quan trọng của nguồn nước đối với sự sống của loài người khi cho rằng có được nguồn nước an toàn là một nhân quyền thiết yếu, cơ bản của tất cả mọi người vì nó ảnh hưởng đến sự sống còn của con người và vì thế, đây là điều kiện để thực thi các nhân quyền khác; Bảo vệ sự đa dạng sinh vật, trong bối cảnh các loài thực vật, động vật biến mất Tông thư khẳng định thật đáng ca ngợi và ngưỡng mộ những cố gắng của các nhà khoa học và kỹ thuật tìm cách giải quyết các vấn đề do con người gây ra. Kết thúc chương một Tông thư đã thể hiện chính kiến vấn đề bảo vệ môi trường là trách nhiệm của tất cả các nước, trong đó nhấn mạnh đến vai trò và trách nhiệm của các nước phát triển. Chương 2 với tựa đề Tin mừng về sáng tạo, Tông thư đã chỉ dẫn từ truyền thống Do Thái giáo, Kinh thánh, Tông thư đã nêu rõ trách nhiệm lớn lao của con người đối với thiên nhiên. Đồng thời Tông thư đã chỉ ra 3 tương quan căn bản và có liên hệ mật thiết với nhau: Tương quan với Thiên Chúa, tương quan với con người và tương quan với trái đất. Chương 3 với tựa đề Nguồn gốc nhân bản của khủng hoảng sinh thái, Tông thư đã nhìn nhận những thành tựu, vai trò của khoa học kỹ thuật đối với xã hội “Công nghệ đã khắc phục vô số những điều xấu gây hại và hạn chế con người. Làm sao chúng ta không cảm thấy biết ơn và trân trọng dành cho sự tiến bộ này, đặc biệt là trong các lãnh vực y khoa, kĩ thuật và truyền thông ? Làm sao chúng ta lại không nhận biết công việc của nhiều nhà khoa học và kỹ sư đem lại những giải pháp cho sự phát triển bền vững” (1). Đồng thời Tông thư cũng chỉ ra những hạn chế của kỹ thuật, của khoa học công nghệ đối với môi trường sinh thái và ảnh hưởng trực tiếp đến những nước nghèo. Chương 4 với tựa đề Môi sinh toàn diện, Tông thư đã khẳng định vai trò vị trí của thiên nhiên gắn chặt với đời sống con người. Từ đó Tông thư cũng kêu gọi mọi người hãy hành động vì môi trường và ưu tiên người nghèo "Sự dấn thân cho công ích có nghĩa là thực hiện những chọn lựa liên đới trên căn bản "sự chọn lựa ưu tiên dành cho những người nghèo nhất"”. Chương 5 với tựa đề Đường hướng tiếp cận và hành động, Tông thư khẳng định một điều không thể thiếu trong giải quyết vấn đề môi trường là đối thoại trên các bình diện: Đối thoại môi trường trong cộng đồng quốc tế, với những chính sách mới của quốc gia và địa phương, minh bạch trong các quyết định, chính trị và kinh tế trong sự hoàn thiện con người, đối thoại giữa tôn giáo và khoa học. Giáo hội không chủ trương giải quyết các vấn đề khoa học, cũng không thay thế chính trị, nhưng mời gọi thảo luận chân thành và minh bạch, để những nhu cầu đặc thù hoặc các ý thức hệ không làm thương tổn công ích: “Trước nguy cơ con người sử dụng vô trách nhiệm các năng lực của mình, các nhà nước không thể bỏ qua trách nhiệm lên kế hoạch, điều phối, giám sát và xử phạt bên trong lãnh thổ của mình”(2). Chương 6 với chủ đề Giáo dục và linh đạo sinh thái, Tông thư đã đề ra một loạt các giải pháp để bảo vệ môi trường sống và xem đó như "một hành trình giáo dục", mà khởi đầu là trường học, gia đình, các phương tiện truyền thống và giáo huấn. Bời vì giáo dục về môi sinh mới có khả năng ảnh hưởng tới những cử chỉ và thói quen thường nhật, từ sự giảm bớt tiêu thụ điện, nước, cho đến việc thu lượm rác theo các loại khác nhau: “Việc giáo dục sinh thái có thể diễn ra ở nhiều hoàn cảnh khác nhau: ở trường học, trong gia đình, trên truyền thông, trong bài giáo lý hay bất kỳ nơi nào. Nền giáo dục tốt khi còn trẻ sẽ gieo những hạt giống và tiếp tục sinh hoa trái trong suốt cuộc đời” (3). Chủ đề này được tiếp nối từ cuộc tiếp kiến giữa 7000 học sinh và phụ huynh người Italia dấn thân trong Dự án Môi trường với Giáo hoàng Benedictô XVI vào ngày 28.11.2011, Giáo hoàng đã nói: Sẽ không có một tương lai tốt đẹp cho nhân loại trên thế giới nếu chúng ta không giáo dục mọi người về lối sống trách nhiệm hơn đối với thiên nhiên và lối sống này được học trước tiên trong gia đình và tại học đường. Việc giáo huấn Kitô giáo trong việc bảo vệ môi trường tiếp tục được Giáo hoàng Phanxicô khẳng định "Nếu anh chị em là một Kito hữu, thì bảo vệ môi sinh là một phần bản sắc của anh chị em, chứ không phải là một lựa chọn mang tính ý thức hệ" (4). Tông thư Laudato Si' ra đời là một sự kiện gây hiệu ứng tốt trên thế giới và trở thành nội dung quan trọng mà các phương tiện truyền thông đưa tin. Tổng thống Barack Obama đã nhận xét "Tôi hoan nghênh Tông thư của Đức Giáo hoàng Phanxicô và ngưỡng mộ sâu sắc Đức Giáo hoàng đã quyết định rõ ràng, mạnh mẽ, với đầy đủ thẩm quyền đạo đức ở cương vị của Ngài, để nêu ra lý lẽ cho hành động trước sự biến đổi khí hậu toàn câu..." (5). Cùng với việc ban hành Tông thư về môi trường, Giáo hoàng Phanxicô đã lấy ngày 01.9 hằng năm là Ngày thế giới cầu nguyện cho việc bảo vệ thiên nhiên, các nhà nghiên cứu cho rằng đây là một sự kiện, là một đỉnh điểm trong mối quan tâm về môi trường của Giáo hội Công giáo trong nửa thế kỷ qua. Hưởng ứng lời của Giáo hoàng Phanxicô mời gọi các tín đồ cầu nguyện cho trái đất trong ngày thứ 01.9, Hội đồng Toà Thánh Công lý và Hoà bình đã đề nghị các giáo hội địa phương tổ chức một giờ Chầu Thánh Thể để cầu nguyện với gợi ý chương trình gồm 9 mục, cụ thể: Bài thánh ca mở đầu; Lời chào với một Kinh Tổng nguyện thuộc truyền thống Chính thống giáo; Lời Chúa với các đoạn Kinh Thánh chọn lọc; Ba trích đoạn của Thông điệp Laudato Si'; Bài giảng của vị chủ sự; Các lời nguyện chung; Kinh Lạy Cha; Ban phép lành; Bài thánh ca kết thúc. Song hành với việc bàn hành Tông thư và lấy ngày 1.9 là ngày cầu nguyện cho việc bảo vệ thiên nhiên, Giáo hoàng Phanxicô đã đưa vấn đề bảo vệ môi trường trở thành nội dung quan trọng trong các bài phát biểu tại các diễn đàn lớn. Tại Mỹ, trong cuộc tiếp kiến với các Bộ trường môi trường của các nước Liên minh châu Âu ngày 16.9.2015, Giáo hoàng Phanxicô đã khẳng định "môi trường là thiện ích chung và tài sản của toàn nhân loại" (6) và đề ra 3 nguyên tắc trong việc giải quyết vấn đề môi trường đó là: Liên đới, công bằng và chia sẻ. Theo Giáo hoàng liên đới là kết hợp việc chống lại nạn ô nhiễm môi trường và nghèo đòi; sự công bằng đòi hỏi các nước phát triển có trách nhiệm trong việc bảo vệ môi trường cho các nước nghèo, bởi vì nhiều nước đã khai thác tài nguyên thiên nhiên quá độ dẫn đến chênh lệch về thương mại và để lại hệ lụy tiêu cực về môi trường; sự chia sẻ là kêu gọi các nước phát triển hạn chế việc tiêu thụ năng lượng, cung cấp tài nguyên cho các nước nghèo. Phát biểu tại Đại hội đồng Liên Hợp quốc ngày 25/9/2015 Giáo hoàng Phanxicô đã nhấn mạnh mối tương quan giữa quyền sống và quyền tự do tôn giáo là quyền cơ bản của con người, mà môi trường chính là điều kiện thiết yếu “đặc biệt là quyền sống và quyền tự do tôn giáo”. “Không có môi trường sống chúng ta không thể phát triển bền vững” (7). Như vậy, Tông thư về bảo vệ môi trường của người đứng đầu Giáo hội Công giáo đã và đang có sự lan tỏ mạnh trong cộng đồng các quốc gia. Bởi vì bảo vệ môi trường không phải là câu chuyện của riêng một quốc gia, tổ chức, một cá nhân nào và không phải là câu chuyện mới, nhưng với sự khủng hoảng môi trường hiện nay thì việc bảo vệ môi trường luôn là vấn đề thời sự. Đối với cộng đồng Công giáo Giáo hoàng kêu gọi tín đồ bảo vệ môi trường không những bảo vệ sự sống mà còn là bảo vệ “công trình của Thiên Chúa đã tạo dựng” và ban tặng cho con người. Điều này cũng đồng nghĩa với bất cứ hành động nào của người Công giáo nhằm hủy hoại thiên nhiên chính là làm xói mòn niềm tin Kitô giáo và phá hủy công trình tạo dựng của Thiên Chúa. 2.2. Chủ trương của Hội đồng Giám mục Việt Nam về bảo vệ môi trường qua Thư mục vụ gửi cộng đồng Dân Chúa của năm 2015 Sự quan tâm và kêu gọi của Tòa thánh Vatican trong nhiều chục năm qua cho thấy bảo vệ môi trường và phát triển bền vững luôn là một trong những vấn đề chính mà giáo hội quan tâm. Điều đó đã và đang lan tỏa trong cộng đồng Công giáo Việt Nam không chỉ bằng những hành động mang tính nhỏ lẻ tại các giáo xứ, giáo phận, các dòng tu mà còn trở thành một chủ trương chung. Hồng y Phạm Minh Mẫn trong Thư Mục tử Tổng giáo phận TP Hồ Chí Minh năm 2009 đã nhấn mạnh "bổn phận người Kitô hữu còn là tôn trọng, gìn giữ bảo vệ môi trường. Đầu tư vào sản xuất, cần quan tâm đến tác động môi trường. Dù không phải là nhà sản xuất, mỗi người đều phải biết bảo vệ và giữ gìn môi trường sống của mình và của mọi người bằng những hành động cụ thể trong đời sống hàng ngày, như không xả rác nơi công cộng, không làm mất vệ sinh nơi khu xóm... Đối với các tín hữu gìn giữ, bảo vệ, chăm sóc môi trường thiên nhiên không chỉ là một trách nhiệm xã hội mà còn là đòi hỏi của niềm tin, là một nghĩa vụ cao cả vì lẽ ta được cộng tác với Thiên Chúa trong công trình tạo dựng" (8). Cũng trong trong tinh thần hiệp thông và trách nhiệm bảo vệ môi trường ngày 4.9.2015 Tổng Giám mục Bùi Văn Đọc, Tổng giáo phận Thành phố Hồ Chí Minh, Chủ tịch Hội đồng Giám mục Việt Nam đã ra Thông báo về ngày thế giới cầu nguyện cho việc chăm lo bảo vệ công trình tạo dựng gửi linh mục, tu sĩ nam, nữ và tín đồ Công giáo. Đồng thời chọn ngàythứ năm 10.09.2015làngày Tổng giáo phận Thành phố Hồ Chí Minh cầu nguyện cho việc chăm lo bảo vệ môi trường. Nội dung cầu nguyện thực hiện theo chương trình mà Hội đồng Toà Thánh Công lý và Hoà bình đã đề nghị các giáo hội địa phương tổ chức thực hiện. Từ những suy tư, hành động mang ý nghĩa cá nhân của các vị “chủ chăn” trong những năm qua, đến việc thực hiện Tông thư về bảo vệ môi trường của Giáo hoàng Phanxicô, Hội đồng Giám mục Việt Nam đã triển khai việc bảo vệ môi trường bằng một chủ trương chung cho toàn Giáo hội Công giáo Việt Nam được thể hiện trong Thư mục vụ năm 2015. Tại Hội nghị thường niên lần 2 năm 2015 (tổ chức từ ngày 14 – 17.9.2015) Hội đồng Giám mục Việt Nam đã ban hành Thư mục vụ, trong đó dành trọn Mục 5 để triển khai Tông thư "Laudato Si'" của Giáo hoàng Phanxicô. Thư mục vụ nhận định "Thế giới ngày nay đang trải qua cuộc khủng hoảng trầm trọng về môi sinh: trái đất nóng lên, ô nhiễm gia tăng, nguồn nước sạch bị đe dọa, thảm họa thiêng nhiên ngày càng nhiều... Việt Nam cũng là một trong những nước chịu ảnh hưởng nặng nề của tình trạng biến đổi khí hậu: ô nhiễm bụi ở mức độ trầm trọng, nhất là tại các thành phố lớn". Coi "Đây là vấn đề rất lớn đòi hỏi những thay đổi trên nhiều bình diện: kế hoạch kinh tế, chính sách xã hội, đạo đức môi trường...". Riêng với cộng đồng Công giáo Thư mục vụ nhấn mạnh "Với người Công giáo, Đức Giáo hoàng kêu gọi phải hoán cải, nghĩa là thay đổi cách nhìn, cách nghĩ và nếp sống trong tương quan với môi trường thiên nhiên. Chính Thiên chúa đã trao cho con người trách nhiệm trông coi trái đất (x.St 1,28) do đó không được tàn phá hoặc sử dụng để trục lợi, nhưng phải chăm sóc và giữ gìn, cho thế hệ hiện nay vả cả tương lai. Ý thức đó thúc đẩy chúng ta thay đổi cách sống, biết tôn trọng thiên nhiên, chăm sóc môi trường sống bắt đầu từ những việc nhỏ bé trong cuộc sống hằng ngày như tiết kiệm nước và năng lượng, giữ vệ sinh chung trong khu xóm... Ước gì các giáo xứ trở thành những mẫu gương điển hình trong việc giữ gìn và bảo vệ môi sinh" (9). Việc ban hành Thư mục vụ có chứa đựng nội dung bảo vệ môi trường trong thời điểm này như là một sự xác tín của Giáo hội Công giáo Việt Nam trong trách nhiệm bảo vệ môi trường sống tại Việt Nam. Là một chủ trương có ý nghĩa quan trọng tác động đến hành động của tín đồ Công giáo Việt Nam trong việc bảo vệ môi trường theo Tông thư của Giáo hoàng; nhưng cũng là đồng hành trách nhiệm cùng các tôn giáo bạn và cộng đồng xã hội thực hiện chủ trương của Nhà nước Việt Nam phát triển đất nước đi đôi với bảo vệ môi trường một cách bền vững. 3. Chủ trương của giáo hội tác động tới nhận thức và hành vi bảo vệ môi trường của tín đồ Công giáo trên địa bàn Tây Nguyên 3.1. Tác động tới nhận thức bảo vệ môi trường Tây Nguyên có sự hiện diện của 4 tôn giáo chính là Công giáo, Tin lành, Phật giáo, Cao đài và một số lượng nhỏ các tôn giáo khác. Trong đó Công giáo là tôn giáo xuất hiện sớm nhất ở Tây Nguyên "nếu căn cứ vào việc tín đồ đầu tiên nhận Lễ rửa tội, thì Công giáo đã có mặt ở Tây Nguyên năm 1852. Còn nếu căn cứ vào việc các giáo sĩ đầu tiên đặt chân đến truyền giáo, thì Công giáo vào Tây Nguyên sớm hơn rất nhiều, có tài liệu nói là giữa thế kỷ XVII"(10). Trên địa bàn Tây Nguyên, nơi có khá đông tín đồ các tôn giáo nói chung và tín đồ Công giáo nói riêng, nhưng ít ai quan tâm đến phát huy vai trò của các tôn giáo trong bảo vệ môi trường, hay nói cách khác ý niệm về tôn giáo bảo vệ môi trường trong nhận thức của mọi người còn khá mờ nhạt. Đó chính là khoảng trống trong việc tận dụng nguồn lực của tôn giáo trong bảo vệ môi trường góp phần phát triển bền vững Tây Nguyên. Tuy nhiên, chủ trương bảo vệ môi trường của Giáo hoàng Phanxicô, của Hội đồng Giám mục Việt Nam đã tác động đến nhận thức và hành vi bảo vệ môi trường của tín đồ rất rõ nét, trước hết là các chức sắc, những người đứng đầu giáo phận, giáo xứ, giáo họ, các dòng tu Công giáo trên địa bàn Tây Nguyên. Nhận thức và hành động bảo vệ môi trường xuất phát từ chính nhận thức của chức sắc khi lĩnh hội ý chỉ từ chủ trương của Giáo hội, sau đó được truyền đến các tín đồ thông qua các bài giảng, các hội thảo và được tổ chức bằng những hành động cụ thể. Trong cuộc trao đổi với Chủ tịch Ủy ban trung ương MTTQVN Nguyễn Thiện Nhân về vấn đề này Giám mục An Tôn Vũ Huy Chương, giáo phận Đà Lạt cho biết, trong những năm qua bên cạnh truyền dạy giao lý cho giáo dân, thì Tòa Giám mục Đà Lạt cùng với chính quyền địa phương luôn nêu cao tinh thần đoàn kết thông qua các cuộc vận động, phong trào mà Mặt trận Tổ quốc Việt Nam phát động như: Cuộc vận động toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư, Ngày vì người nghèo… đặc biệt trong đó là việc tuyên truyền cho bà con giáo dân nâng cao tinh thần trách nhiệm trong bảo vệ môi trường từ nguồn nước sinh hoạt, bảo vệ rừng, trồng cây xanh, chôn lấp rác thải đúng nơi quy định, xây dựng môi trường sống xanh, sạch, đẹp… góp phần cùng chính quyền, nhân dân xây dựng nông thôn mới (11). Chức sắc Công giáo có vai trò đặc biệt quan trọng trong đời sống tinh thần của tín đồ, do vậy việc đón nhận thông tin từ chức sắc, từ việc giảng giải Lời Chúa về môi trường sẽ như là "ý chỉ mang ý nghĩa linh thiêng", có tác dụng tốt hơn là việc tuyên truyền của các tổ chức, các đoàn thể khác. Hiệu ứng, hiệu quả của việc làm này đã và đang mang lại hiệu quả cao khi tín đồ nhận thức và thực hiện hành động bảo vệ môi trường gắn liền với đức tin Công giáo. Theo kết quả khảo sát xã hội học của Viện Nghiên cứu tôn giáo tại 5 tỉnh Tây Nguyên năm 2013 cho thấy trong 399 tín đồ Công giáo được hỏi trên địa bàn Tây Nguyên, thuộc 9 thành phần dân tộc khác nhau, có tới 374 người trả lời được nghe giảng về môi trường, chiếm 93,7%. Trong khi số trả lời không nghe giảng về môi trường là 25 người chiếm 6,3%. Như vậy tác động của Công giáo tới nhận thức về môi trường của tín đồ khá cao, kênh đón nhận thông tin về môi trường chủ yếu là từ các bài giảng của chức sắc Công giáo. Điều đó đã thúc đẩy tính chủ động và tự giác trong việc bảo vệ môi trường của tín đồ Công giáo trên địa bàn Tây Nguyên như là một hành vi thể hiện đức tin tôn giáo: "Khi tôn giáo tác động vào nhận thức bảo vệ môi trường như một nguyên tắc luân lý thì có khuất mắt thiên hạ, con người cũng phải đắn đo khi phá hoại môi trường. Bởi vì, các nguyên tắc luân lý được giảng, được nghe sẽ tạo ra một rào cản ngăn ngừa hành vi xâm hại môi trường từ gốc" (12). Nhận thức được tầm quan trọng trong việc bảo vệ môi trường nên ngày 5/8/2016 đại diện Tòa Giám mục Kon Tum cùng với 4 tôn giáo bạn trên địa bàn tỉnh đã tham dự hội nghị và ký cam kết bảo vệ môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu giai đoạn 2016-2020 do Uỷ ban MTTQVN tỉnh Kon Tum phối hợp với Sở Tài nguyên và Môi trường tổ chức. Theo đó các tôn giáo nói chung và Công giáo nói riêng sẽ đưa nội dung bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu vào chương trình hoạt động tôn giáo hàng năm. Chức sắc, tín đồ Công giáo tích cực tham gia những hoạt động cụ thể về bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu tại cộng đồng dân cư và các cơ sở tôn giáo. 3.1. Tác động tới hành vi bảo vệ môi trường Từ nhận thức việc bảo vệ môi trường theo chủ trương của giáo hội đã tác động đến hành vi bảo vệ môi trường của tổ chức, cá nhân tín đồ Công giáo ở Tây Nguyên. Nhiệm vụ bảo vệ môi trường ở các giáo phận trên địa bàn Tây Nguyên được giao cho Ban Bác ái xã hội (Caritas) phụ trách, Ban Bác ái xã hội giúp các Giám mục giáo phận trong việc xây dựng kế hoạch, triển khai, tổ chức các hoạt động bảo vệ môi trường. Hiện các giáo phận Công giáo nói chung và các giáo phận ở Tây Nguyên nói riêng đã và đang xây dựng kế hoạch bảo vệ môi trường và thích ứng biến đổi khí hậu đến năm 2017 phù hợp với từng địa bàn với 5 bước cơ bản là: Chưa quan tâm đến Quan tâm đến Quyết định đến Hoạt động đến Duy trì mà điểm xuất phát là làm thay đổi nhận thức. Hoạt động đầu tiên là làm sạch môi trường tại các cơ sở tôn giáo như: các nhà thờ, các điểm sinh hoạt tôn giáo, các dòng tu, các cơ sở bác ái xã hội, các trường, lớp mầm non do Công giáo quản lý. Tại các cơ sở này đã được trồng nhiều cây xanh, cắt tỉa cẩn thận không chỉ mang lại không gian sống sạch, mát mà còn mang đến cả một không gian nghệ thuật như: các Tòa Giám mục Buôn Ma Thuột, Đà Lạt, Kon Tum; Trung tâm mục vụ giáo phận Đà Lạt, Buôn Ma Thuột; Dòng Nữ vương Hòa bình, dòng Phanxicô ở giáo phận Buôn Ma Thuột; Dòng Don Bosco, Tu hội truyền giáo Thánh Vinh Sơn ở giáo phận Đà Lạt; dòng Phaolô, dòng Ảnh phép lạ ở giáo phận Kon Tum; các trung tâm dạy nghề, các trường, lớp mầm non do các dòng tu, các giáo xứ tổ chức và nhiều cơ sở khác đều có không gian xanh, sạch, đẹp. Các giáo phận, giáo xứ đã có nhiều hành động thiết thực bảo vệ môi trường như xây dựng các nhà máy nước sạch, kêu gọi tín đồ hạn chế thải rác, phân loại rác có thể tái chế... để giảm thiểu ô nhiễm và tái sử dụng. Xây dựng mô hình “Giáo họ, giáo xứ không rác”, “Sống xanh - sống có trách nhiệm với môi trường”. Tại các buổi sinh hoạt tôn giáo cộng đồng, tín đồ thể hiện hành vi bảo vệ môi trường bằng việc bỏ rác đúng nơi quy định, không bứt lá, bẻ cảnh làm ảnh hưởng đến môi trường sống trả lại nguyên vẹn không gian sạch như trước khi bắt đầu buổi lễ. Nhưng điều quan trọng hơn là mỗi người khi đến đây đã tự chỉnh sửa ý thức và hành vi bảo vệ môi trường của mình. Các giáo xứ, giáo họ thành lập các nhóm ve chai, thu gom rác thải thu hút nhiều người tham gia nhất là giới trẻ, vừa góp phần vào việc bảo vệ môi trường vừa tham gia vào việc bác ái từ việc bán ve chai, đồng thời đưa hoạt động bảo vệ môi trường dần trở thành một thói quen. Hành động bảo vệ môi trường của tín đồ Công giáo không bó hẹp chỉ trong môi trường đạo của mình mà còn hướng ra xã hội và làm lan tỏ trách nhiệm đó trong cộng đồng, nhất là giới trẻ như lời một vị linh mục chia sẻ: “Công việc này giúp giới trẻ trong xứ ý thức được việc sống yêu thương bằng chính công việc làm bé nhỏ của mình mà còn giúp các bạn trẻ biết sống nhân bản, biết chào hỏi khi đến các gia đình xin ve chai, giúp giới trẻ ý thức bảo vệ môi trường, giúp môi trường xanh sạch hơn khi đem các đồ phế thải đi tái chế và để hưởng ứng lời kêu gọi của Đức giáo hoàng Phanxico về bảo vệ môi trường”(13). Chủ trương của giáo hội đã tác động tới hành vi bảo vệ rừng của tín đồ Công giáo trên địa bàn Tây Nguyên, đó là không đốt rẫy phá rừng một cách bừa bãi, không tham gia vào việc vận chuyển và săn bắn động vật quý. Sự ổn định về địa bàn cư trú mà nhà thờ là trung tâm đã gắn kết các tín đồ Công giáo và tạo hiệu ứng tốt trong hành vi bảo vệ môi trường, hạn chế việc đốt rẫy, phá rừng. Các giáo phận không chỉ truyền giảng chủ trương, tổ chức các hoạt động về môi trường mà còn trực tiếp đề cao những tấm gương thân thiện với môi trường trong giáo hội như Thánh Francisco di Assisi (1181 - 1226) là Thánh bảo trợ môi trường, là người nổi tiếng vì yêu hòa bình yêu thiên nhiên để làm gương cho các tín đồ. Đồng thời biểu dương các nhóm, các hội đoàn, các cá nhân đã có nhiều nỗ lực trong việc bảo vệ môi trường, vừa tạo động lực vừa khuyển khích tín đồ nỗ lực trong việc làm lan tỏa nhận thức và hành vi bảo vệ môi trường trong cộng đồng. Từ chủ trường đến hành động bảo vệ môi trường là cả một hành trình dài và điều quan trọng nhất là phải thay đổi lối sống từ chính cá nhân, rồi đến cộng đồng xã hội. Chủ trương bảo vệ môi trường của Giáo hội Công giáo đã thực sự đi vào cuộc sống, góp thêm sức mạnh cùng với các tổ chức xã hội, các tôn giáo bạn và người dân Việt Nam trong việc nâng cao nhận thức, ý thức đồng trách nhiệm, đặc biệt là cho thế hệ trẻ vì môi trường hòa bình, môi trường xanh, sạch, đẹp hiện tại và tương lai. Kết luận Vấn đề môi trường xuống cấp đang là vấn đề nóng của đất nước nói chung và của mỗi vùng miền, trong đó có khu vực Tây Nguyên nói riêng. Biến đổi khí hậu, sa mạc hóa, nhất là hiện tượng El Nino thời gian vừa qua đã làm cho vấn đề nước và rừng ở Tây Nguyên ngày một khan hiếm, đã và đang ảnh hưởng trực tiếp đến hệ sinh thái, an ninh lương thực và cuộc sống của người dân. Nguyên nhân dẫn đến biến đổi khí hậu làm cho vấn đề môi trường ngày càng xuống cấp là việc khai thác và sử dụng nguồn tài nguyên thiên nhiên chưa hiệu quả, nhất là tài nguyên rừng, chôn lấp rác thải, lạm dụng phân bón, chăn thả gia súc quá mức, khai thác rừng bừa bãi, đốt nương làm rẫy du canh du cư phá hủy các hợp phần tự nhiên và hệ sinh thái rừng, làm cho rừng thưa suy giảm khả năng hấp thụ khí nhà kính. Do đó để bảo vệ môi trường ở Tây Nguyên là vấn đề cấp bách hiện nay, rất cần sự chung tay của mọi người, trong đó có tổ chức và tín đồ các tôn giáo nói chung và Công giáo nói riêng. Với chủ trương và hành động bảo vệ môi trường của tín đồ Công giáo trên địa bàn Tây Nguyên trong những năm qua cho chúng ta lạc quan về một môi trường sống tốt đẹp hơn. Điều đó cũng đồng nghĩa với việc cần nhận thức đúng hơn về vai trò, ảnh hưởng của Công giáo trong bảo vệ môi trường, chống biến đổi khí hậu trong phát triển bền vững ở Tây Nguyên. Bởi nhận thức và hành vi bảo vệ môi trường của người Công giáo được triển khai một cách hệ thống từ chủ trương của người đứng đầu giáo hội đến kế hoạch của từng giáo phận và đến hành động của các tổ chức và cá nhân người Công giáo, việc làm này rất phù hợp với chủ trương bảo vệ môi trường, chống biến đổi khí hậu mà Nhà nước đã đề ra, đã và đang được toàn xã hội quan tâm thực hiện. Phát triển bền vững Tây Nguyên rất cần phát huy nguồn lực của Công giáo, trong đó có việc bảo vệ môi trường, chống biến đổi khí hậu./. Chú thích (1). Hội đồng Giám mục Việt Nam (2015), Laudato Si’ Thông điệp về việc chăm sóc ngôi nhà chung của chúng ta, Ủy ban Bác ái xã hội dịch, tr.72. (2). Hội đồng Giám mục Việt Nam (2015), Laudato Si’ Thông điệp về việc chăm sóc ngôi nhà chung của chúng ta, Ủy ban Bác ái xã hội dịch, tr.130. (3). Hội đồng Giám mục Việt Nam (2015), Laudato Si’ Thông điệp về việc chăm sóc ngôi nhà chung của chúng ta, Ủy ban Bác ái xã hội dịch, tr.139. (4), (5). Công giáo và Dân tộc số 2019/8/2015, tr 10, tr11. (6). Công giáo và Dân tộc số 2025/9/2015, tr 24. (7). Công giáo và Dân tộc số 2026/10/2015, tr 30. (8). Tổng giáo phận TP Hồ Chí Minh (2009), “Thư Mục tử”. (9). Hội đồng Giám mục Việt Nam (2015), “Thư mục vụ gửi Cộng đồng Dân Chúa”. (10). Chu Văn Tuấn (2013), “Tác động của tôn giáo đối với xã hội ở Tây Nguyên”, Tạp chí khoa học công nghệ Việt Nam, số 19, tr. 33. (11). Tuấn Anh, Chủ tịch UBTWMTTQVN Nguyễn Thiện Nhân thăm Tòa Giám mục Đà Lạt, daidoanket.vn (12) Ngô Quốc Đông (2014), “Tác động tôn giáo tới nhận thức và hành vi bảo vệ môi trường của tín đồ các tôn giáo ở Tây Nguyên hiện nay”, Tạp chí nghiên cứu tôn giáo, số 10, tr. 63. (13). Công giáo và Dân tộc số 2021/9/2015, tr 6, tr15.
