Khác với người Tày và các dân tộc khác thường ăn tết Hàn thực vào ngày mùng 3/3 âm lịch, đồng bào Dao đón tết “Tsềnh mềnh” (Tết Thanh Minh) đúng vào ngày Thanh Minh hằng năm. Gần đến ngày tết, các gia đình sẽ tìm ngày đẹp và đón thầy về cúng Thanh Minh (Búa tsềnh mềnh). Năm nay, Tết thanh minh là ngày 23/2 âm lịch (tức là 4/4 dương lịch).

Theo quan niệm của đồng bào người Dao, thế giới bên kia cũng cần các vật phẩm thiết yếu trong cuộc sống như: tiền bạc, thực phẩm,... Chính vì thế hằng năm, cứ đến dịp Thanh minh, người Dao lại tổ chức lễ cúng nhằm cầu mong tổ tiên và người đã khuất được an cư ở cõi âm, phù hộ cho con cháu được an lành.

Vào dịp Thanh minh, các gia đình chọn ngày đẹp để mời thầy về cúng cho gia đình.

Lễ vật cúng bao gồm: gà luộc, bánh dày, 1 đĩa cá to, 1 chai rượu trắng, vàng mã giấy bản của dân tộc Dao... Lễ cúng có đĩa cá, vì đồng bào quan niệm, Thanh minh là ngày sáng sủa, phải có nắng, như câu ca “sình mình ỏi sinh, hầu ỏi bung”- nghĩa là thanh minh phải có nắng, cốc vũ phải mưa.

Đồng bào Dao sử dụng giấy bản (giấy dó) để làm vàng mã cúng trong lễ Thanh minh.

Sau đó, tất cả được đặt vào một mâm lễ trên bàn gỗ dâng lên trước bàn thờ tổ tiên. Theo quan niệm của đồng bào, mâm cúng phải đầy đủ rượu thịt để tỏ lòng biết ơn đối với tổ tiên, phải có tiền bạc để tổ tiên làm lộ phí.

Thầy cúng rót rượu dâng lên các vị thần linh, tổ tiên.

Lời cúng là lời mời gia tiên, tổ đường về ăn Tết Thanh minh, cả tổ tiên bên nội, bên ngoại. Sau 3 lần khấn, thầy báo gia tiên, tổ đường là ngày Thanh minh, con cháu sắm lễ vật mời gia tiên, tổ đường thụ hưởng, sau đó thầy hóa tiền vàng mã, vừa hóa thầy vừa khấn mong tổ tiên linh thiêng phù hộ cho mùa màng bội thu, tiền tài phát đạt, học hành đỗ đạt con cháu luôn khỏe mạnh, điều xấu thì xua đi, điều lành mang đến.

Sau khi đọc xong bài cúng, thầy cúng đốt vàng mã gửi cho các vị tổ tiên.

Thầy cúng làm phép xung quanh lễ vật nhằm xua đuổi những điều không may đi và cầu mong điềm lành tới với gia đình.

Với quan niệm, sau khi Búa tsềnh mềnh, con cháu có thể đi sửa sang mộ bất cứ lúc nào nên người Dao thường đi tảo mộ ở các nơi xa trước và cùng nhau tập trung trong ngày Thanh Minh đi thăm những nơi gần xung quanh nhà. Đến khi công việc đã hoàn thành, cả dòng họ sẽ cùng nhau ăn một bữa cơm, thắt chặt thêm tình đoàn kết, thân thiết giữa những người có chung một dòng máu đào.

Ngoài ý nghĩa tâm linh, Tết Thanh minh của đồng bào dân tộc Dao còn chứa đựng những giá trị nhân văn sâu sắc, đó là đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, là truyền thống lễ, nghĩa hiếu tiết của con cháu, của những người còn sống với tổ tiên, ông bà, cha mẹ và với những người đã khuất, vì vậy mà đồng bào Dao luôn trân trọng, gìn giữ, lưu truyền nét văn hóa đặc sắc của dân tộc mình từ thế hệ này sang thế hệ khác.

Cùng với các giá trị văn hóa truyền thống như Lễ Cấp Sắc, Lễ tết nhảy... việc duy trì phong tục truyền thống tốt đẹp về ngày Tết Thanh minh đã và đang góp phần lưu giữ, bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Dao ngày nay.

PV tổng hợp