Trải qua chặng đường 66 năm xây dựng và trưởng thành, được sự quan tâm của lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Lãnh đạo Bộ Nội vụ, sự phối hợp chặt chẽ, hiệu quả của các bộ, ngành Trung ương, cấp ủy chính quyền địa phương và sự chung tay của các tổ chức tôn giáo, Ban Tôn giáo Chính phủ và hệ thống ngành Quản lý nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo ngày càng được củng cố và phát triển, đáp ứng ngày càng tốt hơn yêu cầu, nhiệm vụ quản lý nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo và ngày càng khẳng định được vị trí, vai trò của mình trong công cuộc xây dựng và phát triển đất nước.

1. Những đóng góp và thành tựu nổi bật của ngành Quản lý nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo trong 66 năm qua

Ngay từ những ngày đầu thành lập, Ban Tôn giáo đã tham mưu Chính phủ trong việc thực hiện tốt chính sách tôn giáo theo Sắc lệnh số 234/SL ngày 14/6/1955 của Chủ tịch nước; bảo đảm quyền sinh hoạt tôn giáo bình thường của đồng bào có đạo; tạo sự ổn định, đoàn kết trong Nhân dân không phân biệt lương giáo; động viên đồng bào các tôn giáo hăng hái tham gia lao động sản xuất và đóng góp sức người, sức của cho công cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước.

Sau đại thắng mùa Xuân năm 1975, thống nhất đất nước, Ban Tôn giáo Chính phủ đã phối hợp với các bộ, ngành Trung ương, tham mưu Đảng và Chính phủ từng bước hoàn thiện chính sách, pháp luật về tôn giáo, như: xây dựng và trình Chính phủ ban hành Nghị quyết 297/NQ-CP ngày 11/11/1977 “Về một số chính sách đối với tôn giáo”; tham mưu và làm đầu mối giúp các tổ chức tôn giáo thống nhất về tổ chức, xây dựng Hiến chương, đường hướng hành đạo theo phương châm “tốt đời, đẹp đạo”, gắn bó với dân tộc và đấu tranh có hiệu quả với âm mưu của các thế lực thù địch, lợi dụng tôn giáo để hoạt động chống phá sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước.

Trong thời kỳ thực hiện công cuộc đổi mới từ những năm 1990 đến nay, Ban Tôn giáo Chính phủ và ngành Quản lý nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo đã có những đóng góp quan trọng, tham mưu cho Bộ Chính trị, Ban Bí thư và Ban Chấp hành Trung ương ban hành các Nghị quyết về lĩnh vực công tác tôn giáo như: Nghị quyết số 24/NQ-TW ngày 16/10/1990 của Bộ Chính trị "Về tăng cường công tác tôn giáo trong tình hình mới”; Nghị quyết số 25-NQ/TW ngày 12/3/2003 của Hội nghị lần thứ 7 Ban chấp hành Trung ương Đảng khoá IX “Về công tác tôn giáo”; Pháp lệnh Tín ngưỡng, tôn giáo; Nghị định số 22/2005/NĐ-CP ngày 01/3/2005 của Chính phủ hướng dẫn thi hành một số điều của Pháp lệnh Tín ngưỡng, tôn giáo; Chỉ thị số 01/CT - TTg ngày 04/2/2005 của Thủ tướng Chính phủ về một số công tác đối với đạo Tin lành; Chỉ thị 1940/2018/CT-TTg ngày 31/12/2008 của Thủ tướng Chính phủ về nhà, đất liên quan đến tôn giáo,…

Đặc biệt, trong nhiệm kỳ 2016-2021, Ban Tôn giáo Chính phủ và ngành Quản lý nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo đã chủ động tham mưu thực hiện tốt chức năng quản lý nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo; vận động chức sắc, chức việc, tín đồ hoạt động tuân thủ pháp luật, tích cực tham gia các hoạt động phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội ở địa phương, trong đó có một số nội dung công tác lớn như:

Đã tham mưu với Đảng, Nhà nước từng bước xây dựng, hoàn thiện, đổi mới chính sách, pháp luật về tín ngưỡng, tôn giáo

Ban Tôn giáo Chính phủ và ngành Quản lý nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo đã chủ động phối hợp với các bộ, ngành liên quan tích cực tham mưu với Đảng, Nhà nước ban hành nhiều chủ trương, chính sách lớn và các văn bản pháp luật liên quan đến tôn giáo, như: Trình Bộ Chính trị và các cấp có thẩm quyền kết quả Tổng kết 10 năm thực hiện Nghị quyết Hội nghị Trung ương 7 khóa IX về công tác tôn giáo và Đề án “Chính sách tổng thể về tín ngưỡng, tôn giáo ở nước ta”; tham mưu cho lãnh đạo Bộ Nội vụ trình Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ các nhiệm vụ lớn như: Dự án Luật Tín ngưỡng, tôn giáo trình kỳ họp thứ 2, Quốc hội khóa XIV thông qua ngày 18/11/2016; Nghị định số 162/2017/NĐ-CP ngày 30/12/2017 quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật tín ngưỡng, tôn giáo; Bên cạnh những văn bản pháp luật quy định trực tiếp lĩnh vực tín ngưỡng, tôn giáo còn có các văn bản pháp luật liên quan như: Bộ luật Hình sự; Bộ luật Dân sự; Luật Đất đai; Luật Xây dựng; Luật Tài nguyên, môi trường; Luật Khiếu nại; Luật Tố cáo,…

Công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về tín ngưỡng, tôn giáo thường xuyên đổi mới đã có những bước chuyển biến rõ nét

Ban Tôn giáo Chính phủ và ngành Quản lý nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo đã quan tâm chú trọng đổi mới về nội dung, nâng cao chất lượng công tác thông tin, tuyên truyền với nhiều hình thức góp phần nâng cao nhận thức, ý thức chấp hành pháp luật của đồng bào có đạo, củng cố niềm tin trong chức sắc, tín đồ tôn giáo đối với Đảng, Nhà nước. Chủ động thông tin tới bạn bè thế giới và kiều bào Việt Nam ở nước ngoài biết về chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước Việt Nam luôn nhất quán tôn trọng và đảm bảo quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo của mọi người.

Công tác tổ chức thực hiện chính sách, pháp luật về tín ngưỡng, tôn giáo được quan tâm, duy trì hiệu quả

Ban Tôn giáo Chính phủ và ngành Quản lý nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo đã chủ động hướng dẫn, đưa các hoạt động tôn giáo đi vào nề nếp, ổn định, tuân thủ pháp luật; giải quyết và thực hiện quản lý theo pháp luật đối với hàng trăm Đại hội nhiệm kỳ, hoạt động tôn giáo cấp toàn đạo của 41 tổ chức tôn giáo, trong đó có những hoạt động quy mô lớn như Phật giáo tổ chức Đại lễ Vesak Liên hiệp quốc 2019, Công giáo tổ chức Tổng hội dòng Đa Minh thế giới, đạo Tin lành tổ chức Lễ kỷ niệm 500 năm cải chánh Giáo hội, đạo Cao Đài tổ chức Lễ kỷ niệm 90 năm khai đạo,... Tổ chức các cuộc gặp mặt, biểu dương, thăm hỏi, kịp thời động viên chức sắc và tổ chức tôn giáo; tổ chức các đoàn thăm hỏi, chúc mừng tổ chức tôn giáo nhân các dịp Lễ trọng. Trong giai đoạn 5 năm (2016-2021), Ban Tôn giáo Chính phủ đã phối hợp với các cơ quan liên quan tổ chức 02 cuộc gặp mặt của Thủ tướng Chính phủ với các chức sắc cao cấp các tôn giáo tại thành phố Hồ Chí Minh và thành phố Đà Nẵng, báo cáo Thủ tướng Chính phủ đề xuất về các kiến nghị của các tổ chức tôn giáo tại Hội nghị. Thông qua các cuộc gặp mặt, tạo dư luận tích cực trong các tôn giáo và cả xã hội, để lại nhiều ấn tượng tốt đẹp trong chức sắc, chức việc, tín đồ các tổ chức tôn giáo ở Việt Nam. Khuyến khích tôn giáo tham gia các hoạt động xã hội, từ thiện nhân đạo, giúp đỡ đồng bào gặp khó khăn tại vùng sâu, vùng xa; tích cực hưởng ứng các phong trào thi đua yêu nước, vì cộng đồng, góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Đặc biệt, trong thời gian diễn biến phức tạp của đại dịch Covid-19, Ban Tôn giáo Chính phủ đã ban hành nhiều văn bản gửi Ban Tôn giáo (Sở Nội vụ) các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương và 41 tổ chức tôn giáo về việc thực hiện các biện pháp phòng, chống dịch. Các tổ chức tôn giáo, chức sắc, chức việc, tín đồ thực hiện nghiêm các chỉ thị, kết luận của Thủ tướng Chính phủ, hướng dẫn của Bộ Y tế, Bộ Nội vụ và Ban Tôn giáo Chính phủ về công tác phòng, chống dịch Covid-19, chung sức, đồng lòng cùng nhân dân cả nước tích cực tham gia phòng, chống dịch Covid-19.

Việc giải quyết nhu cầu chính đáng của các tổ chức, cá nhân tôn giáo đạt kết quả rõ nét, tạo được sự đồng thuận trong chức sắc, chức việc, nhà tu hành và tín đồ các tôn giáo. Tổ chức giáo hội các cấp của các tôn giáo tích cực hướng dẫn tín đồ sống “tốt đời - đẹp đạo”, chấp hành tốt chính sách, pháp luật Nhà nước, giữ gìn quan hệ đoàn kết toàn dân; quan hệ giữa các tổ chức tôn giáo với chính quyền nhà nước các cấp được củng cố.

Công tác đối ngoại tôn giáo và đấu tranh nhân quyền được tăng cường, triển khai thực hiện đúng nguyên tắc góp phần khẳng định chính sách tôn trọng quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo ở Việt Nam

Chủ động hướng dẫn các tổ chức tôn giáo tham gia các diễn đàn tôn giáo thế giới và khu vực phù hợp với đường lối đối ngoại của Đảng và Nhà nước, nâng cao vị thế của các tổ chức tôn giáo ở Việt Nam. Hoạt động quốc tế của các tôn giáo Việt Nam đa dạng, phong phú, số lượng đoàn trong nước và nước ngoài đi, đến nghiên cứu, tìm hiểu về tình hình tôn giáo ngày càng tăng. Hàng năm, có hàng trăm lượt chức sắc, nhà tu hành, tín đồ của các tôn giáo ở Việt Nam xuất cảnh tham dự các hoạt động tôn giáo, khóa đào tạo về tôn giáo ở nước ngoài và hàng trăm lượt cá nhân tôn giáo nước ngoài nhập cảnh vào Việt Nam hoạt động tôn giáo. Ngoài hoạt động quốc tế mang tính tổ chức hoặc giao lưu với các tổ chức tôn giáo quốc tế, các tổ chức tôn giáo ở Việt Nam còn tham gia tích cực các hội nghị, diễn đàn tôn giáo khu vực và quốc tế như: Đối thoại liên tín ngưỡng Á - Âu (ASEM), đối thoại liên tín ngưỡng khu vực Châu Á - Thái Bình Dương,... Nhiều hoạt động tôn giáo quốc tế lớn được tổ chức trọng thể, thành công ở Việt Nam và được dư luận quốc tế đánh giá cao, như: Đại lễ Phật đản Vesak 2014 và 2019; Hội nghị Liên hội đồng Giám mục Á châu,... Quan hệ giữa Việt Nam - Vatican đã được khai thông và có tiến triển mới, các cuộc đàm phán quan hệ Việt Nam - Vatican đã thu nhiều kết quả tích cực. Hai bên đã thống nhất chủ trương nâng cấp từ Đặc phái viên không thường trú lên Đặc phái viên thường trú tại Việt Nam. Công tác đối thoại với các Đại sứ quán, các tổ chức quốc tế và các cơ quan truyền thông nước ngoài được Ban Tôn giáo Chính phủ tăng cường nhằm cung cấp thông tin về tình hình tôn giáo và chính sách tôn giáo của Việt Nam, tranh thủ các đối tác là bạn bè ủng hộ Việt Nam, đấu tranh chống lại những luận điệu bài xích, xuyên tạc của các tổ chức, cá nhân thiếu thiện chí về các vấn đề dân chủ, nhân quyền và tự do tôn giáo của Việt Nam, góp phần đấu tranh thành công để Việt Nam không bị đưa vào “danh sách các nước cần theo dõi đặc biệt” (SWL) hoặc “danh sách các nước cần quan tâm đặc biệt” (CPC) về tự do tôn giáo.

Công tác thanh tra, kiểm tra, giải quyết khiếu nại, tố được đẩy mạnh, kịp thời phát hiện và xử lý nghiêm các vi phạm trong lĩnh vực tín ngưỡng, tôn giáo, góp phần ổn định tình hình tôn giáo

Hàng năm, Ban Tôn giáo Chính phủ đã thành lập nhiều đoàn thanh tra chuyên ngành và kiểm tra thực hiện pháp luật về tín ngưỡng, tôn giáo; tiếp nhiều lượt công dân đến khiếu nại, kiến nghị; tiếp nhận và xử lý gần hàng nghìn đơn thư khiếu nại, tố cáo, phản ánh. Đồng thời, đã hướng dẫn các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương triển khai kế hoạch kiểm tra tình hình thi hành pháp luật và thực hiện pháp luật về tín ngưỡng, tôn giáo. Nhiều kiến nghị, phản ánh liên quan đến tôn giáo được xem xét, giải quyết kịp thời đã giảm được tình trạng khiếu kiện đông người, kéo dài, vượt cấp, tạo lòng tin của Nhân dân đối với cơ quan nhà nước, góp phần đảm bảo an ninh, trật tự an toàn xã hội.

Công tác nghiên cứu khoa học, tổng kết thực tiễn, hoạt động thông tin, báo chí, xuất bản có nhiều khởi sắc

Trong giai đoạn 2016-2021, Ban Tôn giáo Chính phủ đã tổ chức thực hiện được nhiều đề án, dự án lớn được Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và Bộ Nội vụ giao. Kết quả nghiên cứu đã phục vụ kịp thời, có hiệu quả các nhiệm vụ chính trị của Ban Tôn giáo Chính phủ và ngành Quản lý nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo, làm cơ sở đề xuất, tham mưu xây dựng chính sách, pháp luật về tín ngưỡng, tôn giáo.

Có thể khẳng định, quá trình tham mưu thực hiện công tác quản lý nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo thời gian qua đã đạt được những kết quả to lớn, đặc biệt là tạo nên sự đột phá trong nhận thức của cán bộ, đảng viên đối với tín ngưỡng, tôn giáo trong thời kỳ mới, góp phần xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc, đoàn kết tôn giáo, củng cố niềm tin của đồng bào có tín ngưỡng, tôn giáo đối với sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước; quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo của Nhân dân được tôn trọng, bảo đảm thực hiện; các tổ chức tôn giáo được tạo điều kiện thuận lợi hoạt động theo Hiến chương, điều lệ; đời sống tôn giáo ổn định, nhu cầu sinh hoạt tôn giáo của Nhân dân ngày càng được đáp ứng đầy đủ hơn. Hoạt động của các tổ chức tôn giáo trong mối quan hệ với Nhà nước cũng theo chiều hướng tích cực thể hiện ở phương châm hành đạo, gắn bó đồng hành với dân tộc. Hoạt động y tế, giáo dục và từ thiện nhân đạo của các tổ chức tôn giáo diễn ra sôi động, tích cực trong vấn đề an sinh xã hội, góp phần giảm gánh nặng xã hội đối với Nhà nước; đồng thời khẳng định những giá trị tích cực của tôn giáo trong đời sống xã hội.

2. Một số nhiệm vụ, giải pháp nâng cao hiệu quả công tác quản lý nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo trong bối cảnh mới hiện nay

Đất nước ta đang đứng trước những thời cơ và vận hội mới, nhưng cũng nhiều khó khăn, thách thức, nhất là trong bối cảnh đại dịch Covid-19 còn diễn biến phức tạp, khó lường. Các tổ chức tôn giáo ở Việt Nam ngày càng phát triển cả về số lượng tổ chức, chức sắc, chức việc, tín đồ; tiếp tục hoạt động ổn định, tuân thủ pháp luật, gắn bó, đồng hành cùng dân tộc và tích cực tham gia vào các lĩnh vực của đời sống xã hội. Hoạt động tôn giáo được tổ chức ngày càng nhiều về số lượng và quy mô, thu hút đông đảo chức sắc, chức việc, tín đồ và nhân dân tham gia. Tuy nhiên, các thế lực thù địch vẫn tìm cách lợi dụng vấn đề tôn giáo để chống phá cách mạng Việt Nam; các hoạt động vi phạm pháp luật về tín ngưỡng, tôn giáo, đất đai, xây dựng cơ sở thờ tự vẫn liên tục diễn ra, tạo cơ sở cho thế lực xấu kích động, lợi dụng; tình hình mâu thuẫn trong nội bộ tôn giáo, biểu hiện lệch chuẩn trong hoạt động tín ngưỡng, tôn giáo... tạo nên những bức xúc, tác động tiêu cực trong dư luận xã hội, gây khó khăn không nhỏ cho công tác quản lý nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo...

Để nâng cao hiệu quả công tác quản lý nhà nước về tín ngưỡng tôn giáo trong bối cảnh mới hiện nay cần tiếp tục tập trung làm tốt một số nhiệm vụ, giải pháp cơ bản sau:

Một là, thực hiện tốt đoàn kết tôn giáo góp phần xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc; bảo đảm quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo của mọi người theo quy định của pháp luật; phát huy những giá trị văn hóa, đạo đức tốt đẹp và các nguồn lực của các tôn giáo cho sự phát triển đất nước.

Hai là, tiếp tục tham mưu với Đảng, Nhà nước hoàn thiện chính sách, pháp luật về tín ngưỡng, tôn giáo; tham gia tích cực, hiệu quả thực hiện Đề án hoàn thiện pháp luật ngành Nội vụ đến năm 2025, định hướng đến năm 2030. Chủ động nghiên cứu và tham mưu Bộ Nội vụ giúp Chính phủ tiếp tục rà soát, bổ sung, hoàn thiện hệ thống pháp luật về tín ngưỡng, tôn giáo theo hướng thể chế hóa đầy đủ các quan điểm của Đảng về tín ngưỡng, tôn giáo và đảm bảo sự đồng bộ giữa các luật có liên quan và các công ước quốc tế mà Việt Nam tham gia, tạo hành lang pháp lý thuận lợi cho hoạt động tín ngưỡng, tôn giáo.

Ba là, chủ động tăng cường và nâng cao hiệu quả công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về tín ngưỡng, tôn giáo nhằm nâng cao nhận thức, ý thức chấp hành pháp luật cho cán bộ, công chức, chức sắc, chức việc, nhà tu hành, tín đồ các tôn giáo và Nhân dân trong giai đoạn mới.

Bốn là, đẩy mạnh công tác đối ngoại về tôn giáo và đấu tranh nhân quyền, chủ động tham gia các diễn đàn về tôn giáo quốc tế và khu vực; chủ động cung cấp thông tin về tình hình, chính sách tôn giáo, thành tựu đạt được trong lĩnh vực tôn giáo ở Việt Nam để cộng đồng quốc tế hiểu và ủng hộ Việt Nam trong các hoạt động đối ngoại; đấu tranh, phản bác những luận điệu sai trái, xuyên tạc của các thế lực thù địch đối với tình hình tôn giáo và công tác tôn giáo của Nhà nước Việt Nam; quan tâm hỗ trợ cho hoạt động tín ngưỡng, tôn giáo của cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài, vận động chức sắc, tín đồ tôn giáo Việt Nam ở nước ngoài hướng về xây dựng đất nước; hướng dẫn các tổ chức, cá nhân tôn giáo tham gia hoạt động quốc tế phù hợp với đường lối đối ngoại của Đảng và pháp luật của Nhà nước.

Năm là, tăng cường chất lượng, hiệu quả công tác thanh tra chuyên ngành, kiểm tra thực hiện pháp luật; tập trung giải quyết khiếu nại, tố cáo trong lĩnh vực tín ngưỡng, tôn giáo. Chủ động phối hợp với các bộ, ngành, địa phương đẩy mạnh công tác thanh tra, kiểm tra việc thực hiện chính sách, pháp luật về tín ngưỡng, tôn giáo. Tổ chức tốt công tác tiếp dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo trong lĩnh vực tín ngưỡng, tôn giáo. Tập trung tháo gỡ những vướng mắc ngay từ đầu, từ cơ sở, không để phát sinh nguy cơ trở thành điểm nóng, khiếu kiện đông người, vượt cấp. Thực hiện cải cách hành chính, dịch vụ công trực tuyến mức độ 4, cơ chế "một cửa" về tiếp công dân, xử lý thư đơn và giải quyết khiếu nại, tố cáo của các tổ chức, cá nhân có liên quan đến tôn giáo. Tổ chức thực hiện có hiệu quả việc tiếp nhận và xử lý, giải quyết dứt điểm, kịp thời các trường hợp phản ánh của người dân về tình hình vi phạm pháp luật liên quan đến tôn giáo.

Sáu là, tiếp tục tham mưu với Đảng, Nhà nước và Lãnh đạo Bộ Nội vụ củng cố, kiện toàn tổ chức bộ máy, cán bộ làm công tác quản lý nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo các cấp theo hướng cơ cấu bộ máy phù hợp đảm bảo ổn định, đồng bộ, có hệ thống ngành dọc từ trung ương tới địa phương, thống nhất trong chỉ đạo và hoạt động; tăng cường đội ngũ cán bộ đảm bảo nguồn nhân lực để thực hiện nhiệm vụ, được giao đủ thẩm quyền để làm tốt công tác tham mưu quản lý các hoạt động tín ngưỡng, tôn giáo. Tăng cường củng cố, nâng cao chất lượng hệ thống chính trị cơ sở, nhất là ở vùng đông đồng bào tôn giáo và vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Xây dựng kế hoạch tổng thể về đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ, công chức làm công tác tín ngưỡng, tôn giáo trung hạn và dài hạn; tạo nguồn cán bộ gắn với việc nâng cao năng lực, chất lượng trong thực hiện nhiệm vụ.

Bảy là, tăng cường cường công tác nghiên cứu khoa học về tín ngưỡng, tôn giáo và công tác tín ngưỡng, tôn giáo trong bối cảnh mới, tập trung vào định hướng của Nghị quyết Đại hội XIII về lĩnh vực tín ngưỡng, tôn giáo; Tiếp tục đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính; ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành; tăng cường kỷ luật, kỷ cương hành chính; đổi mới phương thức, lề lối làm việc; thực hiện nghiêm quy chế làm việc của cơ quan, đơn vị./.

Diệu Thúy