Ngày 11/4, Ủy ban Nhân dân thành phố Móng Cái (Quảng Ninh) tổ chức Lễ công bố quyết định và đón nhận Bằng xếp hạng Di tích quốc gia đền Xã Tắc nhằm tôn vinh và phát huy giá trị lịch sử, văn hóa của di tích.

Lễ đón nhận quyết định xếp hạng Di tích quốc gia đền Xã Tắc (Quảng Ninh).

Năm 2005, đền Xã Tắc đã được công nhận là di tích cấp tỉnh theo quyết định số 2332/QĐ-UBND tỉnh Quảng Ninh ngày 18/7/2005; Ngày 4/11/2020, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ban hành Quyết định số 3238/QĐ-BVHTTDL về việc xếp hạng Di tích cấp quốc gia đối với Di tích lịch sử đền Xã Tắc. Không chỉ là một địa danh du lịch, một địa điểm văn hóa tâm linh, Đền Xã Tắc còn là "cột mốc" vững bền khẳng định chủ quyền lãnh thổ quốc gia cùng những nét đặc trưng trong sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng của nhân dân Việt Nam nơi biên cương của Tổ quốc.

Theo Hồ sơ xếp hạng di tích, đền Xã Tắc được xây dựng vào cuối thế kỷ XIII, đầu thế kỷ XIV dưới thời nhà Trần để thờ Tam vị Thánh, gồm: Xã Tắc Đại vương (Thần chủ của đất đai quốc gia), Cao Sơn Đại vương (Thần chủ về văn hóa nước Đại Việt) và Hưng Nhượng Đại vương Trần Quốc Tảng (Anh hùng dân tộc thời nhà Trần). Trước kia, đền Xã Tắc được xây dựng tại mép sông Thác Mang với quy mô khá lớn gồm ba gian nhà, mặt quay về hướng Nam, mái lợp ngói âm dương.

Đầu thế kỷ XX, trong một lần bão lớn, đền bị sạt lở và được nhân dân di chuyển vào trong khu vực Xoáy Nguồn với quy mô nhỏ hơn trước. Trải qua những biến đổi thăng trầm của thời gian, đến nay, đền được trùng tu nhiều lần. Đợt trùng tu lớn nhất là vào năm Kỷ Mão 1879. Trong cuộc chiến tranh biên giới phía Bắc năm 1979, đền bị phá hủy, chỉ còn lại một vài tấm bia và nền móng cũ. Sau năm 1989, đền được phục hồi lại với quy mô nhỏ. Năm 2009, đền Xã Tắc đã được UBND tỉnh Quảng Ninh ra Quyết định cho phép phục hồi, giao UBND thành phố Móng Cái làm chủ đầu tư giai đoạn I và Ban Trị sự Giáo hội phật giáo tỉnh Quảng Ninh làm chủ đầu tư giai đoạn II, triển khai dự án bằng nguồn vốn xã hội hóa. 

Đền Xã Tắc ngày nay được xây dựng theo hướng Nam, trên một khu đất cao, thoáng mát với diện tích khuôn viên khoảng 20.000m2, phía Đông giáp sông Ka Long, Ngôi đền chính có diện tích 308 m2, được xây dựng theo kiểu chữ "công"; trong đó tòa tiền đường gồm ba gian hai chái, hai gian chung đường và ba gian hậu cung. Đền được xây dựng chủ yếu bằng gỗ lim, mái lợp ngói vảy rồng, tường xây gạch. Đền có hai tầng tám mái với những họa tiết hoa văn chạm trổ truyền thống, tinh xảo, mái lợp ngói mũi hài. Hiện nay, Đền Xã Tắc vẫn còn lưu giữ được ba tấm bia cổ có niên đại từ những năm 1879, trên đó có ghi danh những người đã góp công, góp của để trùng tu, xây dựng lại đền.

Với người dân vùng biên giới Móng Cái, đền Xã Tắc là một trong những công trình có giá trị đặc biệt tiêu biểu, có vị trí quan trọng trong đời sống văn hóa, tín ngưỡng.

Đền Xã Tắc là một di tích lịch sử văn hóa có quy mô lớn và lịch sử lâu đời, là địa điểm sinh hoạt tín ngưỡng, tâm linh của cư dân Móng Cái và các vùng lân cận. Ngoài những ngày cúng rằm và mồng một hằng tháng, hằng năm, tại đền còn diễn ra 5 ngày lễ chính là ngày 16/1, 2/5, 16/8, 16/12, 18/12 (Âm lịch). Trong những ngày này, người dân trong khu vực được chia thành 5 tổ. Trong một năm, mỗi tổ được phân công lo một lễ chính. Ngày 16/1 là ngày lễ cầu an. 

Lễ hội đền Xã Tắc gồm phần lễ và phần hội. Phần lễ gồm các nghi lễ chính như: Lễ cấp thủy (lấy nước) tại đền Xã Tắc - bến sông Ka Long - ngã ba Xoáy Nguồn; lễ mộc dục (tắm tượng) tại đền; lễ nghinh thần (rước thần Xã, thần Tắc du hương/du xuân) theo cung đường từ đền Xã Tắc - đường Tuệ Tĩnh - cầu Hòa Bình - đại lộ Hòa Bình - vòng xuyến Trà Cổ - đường Hùng Vương - cầu Ka Long và trở về đền; lễ an vị tượng tại đàn tế; lễ tế Xã Tắc; lễ dâng lễ vật của các địa phương, các cơ quan, đơn vị, nhân dân trên địa bàn thành phố; lễ cúng chúng sinh; lễ thả thuyền giấy, đèn hoa đăng trên sông Ka Long; lễ xuất tịch tại đền Xã Tắc. Phần hội có chương trình văn nghệ dân gian, các trò chơi truyền thống và nhiều hoạt động thể dục thể thao...

Nhân dịp này, tỉnh Quảng Ninh còn diễn ra nhiều hoạt động VHVN - TDTT sôi nổi và đặc sắc như chương trình văn nghệ dân gian hát nhà tơ - hát múa cửa đình, hát chầu văn; các hoạt động khởi động mùa du lịch và hoạt động của Phố đi bộ Trần Phú trình diễn nghệ thuật, giới thiệu sản phẩm OCOP và hội chợ quê, giải giao hữu bóng đá khối các trường THPT, đại hội TDTT phường Trà Cổ; Triển lãm ảnh đẹp về du lịch Móng Cái cùng các hoạt động trò chơi dân gian như cở tướng, đẩy gậy, kéo co, bịt mắt đập niêu, viết thư pháp.

Đây là một trong nhiều hoạt động trong chuỗi các sự kiện năm du lịch Quốc gia 2021 nhằm kích cầu du lịch, giới thiệu quảng bá về các giá trị, nét đẹp văn hóa của đền Xã Tắc cũng như các danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử trên địa bàn Thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh.

PV tổng hợp