Sự kiện được tổ chức vào sáng ngày 26/10, hướng tới kỷ niệm 20 năm Ngày Di sản Văn hóa Việt Nam (23/11/2005-23/11/2025), quy tụ nhiều nhà khoa học, học giả, chuyên gia trong lĩnh vực Hán Nôm, lịch sử và di sản văn hóa.

Trong không gian cổ kính của ngôi đình hơn hai thế kỷ tuổi, các nhà nghiên cứu như GS.TS Đinh Khắc Thuân, PGS.TS Nguyễn Tá Nhí, TS. Đinh Thanh Hiếu, TS. Nguyễn Đức Dũng… đã cùng nhau chia sẻ, phân tích giá trị văn hóa - tín ngưỡng và ý nghĩa lịch sử đặc biệt của di tích này trong dòng chảy văn hóa Thăng Long - Hà Nội.

Đình Đông Thành được xây dựng cách đây khoảng 200 năm, là một trong số ít di tích cổ còn được bảo tồn gần như nguyên vẹn giữa khu phố cổ sầm uất. Ngôi đình mang nét kiến trúc đặc trưng của đình làng Bắc Bộ nhưng lại mang dáng dấp của một quán Đạo giáo, thể hiện rõ sự giao thoa văn hóa giữa tín ngưỡng dân gian và tôn giáo.

Tại đây còn lưu giữ nhiều di vật quý hiếm như tượng đồng Đức Huyền Thiên Trấn Vũ, chín đạo sắc phong từ thời Nguyễn, tám tấm bia đá ghi lại quá trình xây dựng,  trùng tu đình, cùng hệ thống hoành phi, câu đối cổ. Những hiện vật ấy không chỉ là chứng tích vật chất mà còn là tư liệu sống phản ánh đời sống tín ngưỡng và mối quan hệ gắn bó giữa cộng đồng dân cư với di tích suốt nhiều thế kỷ.

TS. Đinh Thanh Hiếu, Chủ nhiệm Bộ môn Hán Nôm (Khoa Văn học, Trường ĐHKHXH&NV, ĐHQGHN) phát biểu tại Toạ đàm

Tín ngưỡng thờ Đức Huyền Thiên Chân Vũ vốn bắt nguồn từ Đạo giáo Trung Hoa, tôn vinh vị thần trấn giữ phương Bắc, biểu trưng cho hành Thủy - sức mạnh của nước, sự tinh khiết và khả năng trừ tà diệt ác.

Khi du nhập vào Việt Nam từ thời Lý, tín ngưỡng này đã được bản địa hóa, mang đậm màu sắc Việt Nam và gắn liền với huyền tích về vị thần trấn giữ kinh thành Thăng Long, bảo vệ quốc thái dân an.

Theo các học giả, việc Đức Huyền Thiên Chân Vũ được thờ song song cùng Thành hoàng đương cảnh tại đình Đông Thành thể hiện sự dung hòa đặc sắc giữa Đạo giáo và tín ngưỡng dân gian. Đó cũng chính là đặc trưng của văn hóa Thăng Long - nơi hội tụ, giao thoa và tiếp biến văn hóa, tôn giáo, tín ngưỡng một cách linh hoạt và nhân văn.

Buổi tọa đàm khoa học không chỉ là dịp để các nhà nghiên cứu làm sáng tỏ nguồn gốc và giá trị của đình Đông Thành, mà còn mở ra hướng đi mới cho công tác bảo tồn và phát huy di sản giữa bối cảnh đô thị hóa nhanh chóng. Các tham luận đã tập trung vào việc nhận diện quá trình hình thành, biến đổi và lan tỏa của tín ngưỡng thờ Đức Huyền Thiên Chân Vũ trong đời sống người Việt.

Nhiều ý kiến nhấn mạnh rằng, chính cộng đồng dân cư là yếu tố then chốt giúp duy trì “mạch sống” của di sản, bởi khi người dân còn coi di tích là nơi sinh hoạt văn hóa - tâm linh thì di sản ấy vẫn sống. Bên cạnh đó, các chuyên gia cũng đề xuất nhiều giải pháp thiết thực như số hóa tư liệu Hán Nôm, lập bản đồ di sản số, xây dựng sản phẩm truyền thông và du lịch văn hóa để đưa đình Đông Thành trở thành điểm đến kết nối giữa quá khứ và hiện tại.

Bà Ngô Thị Thuỳ Dương, Trưởng Ban Quản lý Hồ Hoàn Kiếm và Phố cổ Hà Nội phát biểu tại Toạ đàm

Đình Đông Thành không chỉ có giá trị lịch sử - kiến trúc mà còn là biểu tượng của sự bền bỉ trong việc gìn giữ bản sắc văn hóa giữa lòng đô thị hiện đại. Những văn bản Hán Nôm, bia đá, sắc phong tại đây là nguồn sử liệu quý giá, giúp các nhà nghiên cứu hiểu rõ hơn về đời sống xã hội, tín ngưỡng và nghệ thuật thời Nguyễn. Với người dân phố cổ, ngôi đình không đơn thuần là nơi thờ tự linh thiêng mà còn là không gian văn hóa sống - nơi tổ chức lễ hội, sinh hoạt cộng đồng, nơi ký ức và hiện tại giao hòa.

Tuy vậy, công tác bảo tồn đình Đông Thành hiện vẫn đối mặt với nhiều thách thức. Sự phát triển nhanh của đô thị, áp lực từ du lịch và thương mại có thể khiến di tích bị thu hẹp không gian, mất dần tính nguyên gốc nếu thiếu kế hoạch bảo vệ bền vững.

Ngoài ra, việc chỉnh lý hệ thống thờ tự, bảo quản di vật cổ và tư liệu Hán Nôm cũng đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan quản lý văn hóa, nhà khoa học và cộng đồng. Để giải quyết những vấn đề này, nhiều nhà nghiên cứu tại tọa đàm đã đề xuất đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số, tăng cường công tác tư liệu hóa, đồng thời phát huy vai trò của cộng đồng trong việc gìn giữ và lan tỏa giá trị di sản.

Đình Đông Thành tọa lạc tại phố Hàng Vải, phường Hoàn Kiếm, Hà Nội

Theo hướng đó, việc bảo tồn đình Đông Thành không chỉ dừng lại ở việc giữ nguyên kiến trúc hay thờ tự, mà còn cần được đặt trong mối liên hệ rộng hơn giữa con người, văn hóa và đời sống đương đại. Khi cộng đồng được tham gia, được học hỏi và tự hào về di sản của mình, ngôi đình sẽ trở thành “di sản sống” đúng nghĩa, nơi văn hóa không bị đóng khung trong quá khứ, mà tiếp tục được sáng tạo, lan tỏa và nuôi dưỡng qua từng thế hệ.

Tọa đàm khoa học về đình Đông Thành và tín ngưỡng thờ Đức Huyền Thiên Chân Vũ vì thế mang ý nghĩa vượt ra ngoài khuôn khổ của một sự kiện học thuật. Nó khơi gợi ý thức tự tôn và trách nhiệm của mỗi người dân đối với di sản văn hóa dân tộc. Trong nhịp sống hiện đại, khi nhiều giá trị truyền thống có nguy cơ phai nhạt, những không gian như đình Đông Thành chính là “cội nguồn tinh thần” giúp người Hà Nội và người Việt Nam nói chung tìm lại sự kết nối với lịch sử, với tổ tiên và với chính bản sắc văn hóa của mình.

Không gian diễn ra Tọa đàm

Lam Giang