Về hình tượng điêu khắc, Kala là một mặt quái vật: có hai sừng, cặp mắt lồi, hai tai nhỏ, mũi sư tử, đôi má căng, hàm răng lởm chởm với hai răng nanh dài; và đặc biệt, không có hàm răng dưới và cằm. Theo Ấn Độ giáo, Kala là thần thời gian, là hóa thân của thần Siva, tượng trưng cho sự hủy diệt của thời gian, lẽ vô thường, sự vật luôn luôn biến đổi. Đó là hình tượng con vật hoang đường, có sự kết hợp một số nét trong diện mạo của các con vật như lân, rồng, sư tử … chịu ảnh hưởng rõ nét của nghệ thuật Java.

Trên địa bàn tỉnh Quảng Nam, gương mặt thần Kala tìm thấy nhiều nhất ở tháp G1, Khu đền tháp Mỹ Sơn. Phần điểm chân tháp có đến 54 mặt Kala đất nung kết thành dải vây quanh, trong đó có 15 mặt còn khá nguyên vẹn, có nhiều kích cỡ, thể hiện khá sinh động, đa dạng, đẹp mắt.

Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng cũng trưng bày và lưu giữ một số tác phẩm mặt Kala có nguồn gốc từ nhiều di tích Chăm ở miền Trung. Tiêu biểu là Kala bằng đất nung được mang về từ di tích Mỹ Sơn có gương mặt dữ tợn,  mắt lồi, sừng nhọn, mũi có 5 tầng, miệng há rộng để lộ hai chiếc răng nanh lớn và bảy chiếc răng cửa.

Mặt Kala đất nung tại Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng

Đặc biệt, trên Đài thờ Thiên nữ Apsara Trà Kiệu, có thể hiện mặt Kala kết hợp với Makara, một loài thủy quái nửa rắn nửa rồng, con vật tùy thuộc của nữ thần Ganga, vợ thần Shiva. Ở nhóm tháp Chiên Đàn, thần Kala cũng được tìm thấy ở chóp tháp giữa và diềm mái của từng ngôi tháp. Một số bức phù điêu Kala tìm thấy từ cuộc khai quật khảo cổ học vào năm 2000 ở nhóm tháp này đang được lưu giữ tại Bảo tàng Quảng Nam.

Mặt Kala kết hợp với Makara thể hiện trên Đài thờ Thiên nữ Apsara Trà Kiệu

Vốn là kinh đô Vijaya của Chămpa, Bình Định ngày nay đang hiện hữu nhiều cụm tháp và tác phẩm điêu khắc có giá trị, trong đó tiêu biểu là những Kala bằng đất nung và đá sa thạch. Trên tầng tháp Dương Long, có một khuôn mặt Kala đang phun ra rắn Naga, chim thần Garuda … Bảo tàng Bình định cũng đang lưu giữ và trưng bày nhiều phù điêu mặt Kala bằng đất nung. Đặc biệt, phù điêu Kala được phát hiện ở khu di tích Lai Nghi, huyện Tây Sơn – nơi phát hiện nhiều lò gốm đất nung của người Chăm xưa. Phù điêu này thể hiện bộ mặt Kala với những chi tiết như cặp mắt lồi, sừng nhọn và cong, hàm răng trên nhe ra với hai răng nanh nhọn sắc.

Kala trưng bày ở bảo tàng tỉnh Phú Yên là hiện vật khá độc đáo có niên đại vào khoảng thế kỷ thứ 14, được phát hiện vào năm 1993 tại di tích Tháp Bà, xã Hòa Phong, huyện Tây Hòa, tỉnh Phú Yên. Miệng thần Kala rộng, môi trên mỏng và cong, răng chạm nổi chìa ra ngoài gồm có sáu răng cửa và hai răng nanh to hơn mọc hai bên mép, râu quanh miệng dày và xếp thành các đường thẳng , cuộn râu xoắn hình móc. Hai bên miệng mỗi bên có ba chiếc sừng ngắn, mọc ngược từ dưới lên, mũi to tròn, sống mũi gãy, mắt tròn lồi hẳn ra ngoài, đuôi mắt xếch, lông mi dày. Trán có trang trí chuỗi hạt hình tròn gồm 13 hạt bờm dày xếp thành năm lớp.

Kala trên các tường tháp Chăm cùng loại hình, đồng dạng với mặt nạ Người Cơ Tu sinh sống trên dãy Trường Sơn, từ thời xa xưa cũng có quan hệ, giao lưu văn hóa với người Chăm và là tộc người sử dụng mặt nạ trong các nghi lễ, kiến trúc rất phổ biến. Có hai loại mặt nạ khác nhau: mặt nạ hiền, mặt nạ dữ. Những chiếc mặt nạ dữ để trang trí trên các công trình kiên trúc như nhà làng (gươl), nhà mồ (ping) của họ rất giống với Kala trên tường tháp Chăm với chiếc sừng, răng nanh nhọn, mắt lồi.

Người Chăm vốn tài hoa về điêu khắc. Họ để lại trong kho tàng di sản nhân loại nhiều kiệt tác điêu khắc, trong đó phải kể đến những gương mặt thần Kala, gương mặt của thần thời gian mang dấu ấn đặc sắc của nền văn hóa Chămpa.

Bảo Ngọc th