Đại lễ Phật đản là lễ kỷ niệm ngày sinh của Thái tử Tất Đạt Đa, sau là Đức Phật Thích Ca, Giáo chủ của đạo Phật. Sinh ngày Trăng tròn tháng Vesak theo lịch của Ấn Độ cổ, tương đương với mùng 8/4 (ÂL) theo lịch Trung Quốc cổ, vào năm 624 Trước Công nguyên.

Trước đây, một số nước châu Á với truyền thống Phật giáo Bắc truyền (Bắc tông) và theo lịch của Trung Quốc (ÂL), thường tổ chức đại lễ Phật đản vào mùng 08/4 (ÂL). Các nước theo truyền thống Phật giáo Nam truyền (Nam tông) lại tổ chức đại lễ Phật đản vào ngày Trăng tròn tháng Vesak, tương đương ngày 15/4 (ÂL). Có sự khác biệt này do các nước dùng lịch không giống nhau. Tại Đại hội Phật giáo thế giới tổ chức tại Colombo, Srilanca từ 25/5 đến 08/6/1950, có đại biểu Phật giáo 26 nước tham dự đã thống nhất lấy ngày Phật đản là ngày Trăng tròn tháng Vesak theo lịch cổ Ấn Độ, tương đương ngày 15/4 (ÂL). Từ năm 1999, Liên Hợp quốc công nhận Phật giáo là tôn giáo điển hình của nhân loại, Đức Phật là nhân vật Văn hóa Tôn giáo được Liên Hợp quốc tôn vinh. Đại lễ Vesak Đức Phật được Liên Hợp quốc tổ chức kỷ niệm hằng năm vào ngày Trăng tròn tháng 5 Dương lịch, tương đương ngày 15/4 (ÂL). Từ đây khắp thế giới cũng được rõ: đại lễ Vesak Đức Phật là đại lễ tam hợp Đức Phật (có nghĩa Đức Phật đản sinh, Đức Phật thành đạo và Đức Phật nhập Niết bàn, ba ngày trọng đại gắn với cuộc đời Đức Phật đều là ngày Trăng tròn tháng Vesak), vào ngày Trăng tròn tháng 5 Dương lịch, tương đương ngày 15/4 (ÂL).

Việt Nam thực hiện chủ trương của Liên Hợp quốc đã ba lần tổ chức Đại lễ Vesak Liên Hợp quốc vào các năm 2008, 2014, 2019.

Theo truyền thống, đại lễ Phật đản ở Việt Nam được Phật giáo tổ chức trang trọng, thành kính. Đại lễ Phật đản có thể kéo dài nhiều tuần, từ đầu tháng tới sau ngày chính là ngày 15/4 Âm lịch.

2. Hoạt động

Chuẩn bị cho đại lễ Phật đản, tổ chức Phật giáo và các chùa, phật tử thể hiện thành kính chu đáo, trang trí chùa cảnh, tượng Thích Ca sơ sinh, chuẩn bị lễ vật dâng cúng Phật.

Giáo hội các tỉnh thành tới các chùa, tịnh xá thường tổ chức hoạt động để mừng ngày đại lễ như: tổ chức chương trình đại lễ, văn nghệ, diễu hành xe hoa, thả đèn hoa đăng trên sông, thuyết giảng về Phật pháp,... Phật tử bày tỏ sự tôn kính Tam bảo: Phật, pháp, tăng, qua dâng cúng lễ vật, tặng hoa, nghe thuyết pháp giáo lý Đức Phật, thực hành ăn chay, giữ giới, thực hành bố thí và làm việc từ thiện, tặng quà, tiền, giúp đỡ những người khó khăn.

Chính quyền các cấp phối hợp với tổ chức Phật giáo, các chùa,… tổ chức thăm hỏi và tặng quà cho tăng, ni, phật tử có uy tín, có công lao với đạo pháp hoặc những hộ gia đình có hoàn cảnh khó khăn, người tàn tật… Thông qua các hoạt động này là dịp để mỗi người thể hiện trách nhiệm xây dựng xã hội, xây dựng đất nước theo phương châm “sống tốt đời, đẹp đạo”.

3. Ý nghĩa đại lễ Phật đản

Đại lễ Phật đản có nhiều ý nghĩa đối với xã hội, đặc biệt là những người tin theo Phật giáo, qua đại lễ thể hiện: sự tôn kính, tri ân và báo ân đối với bậc chí tôn, Giáo chủ của đạo Phật, người được Liên Hợp quốc tôn vinh, được thế giới tiến bộ ca ngợi về đạo đức từ bi và tinh thần: hòa bình, hữu nghị, hợp tác, cùng phát triển bền vững, nhân văn.

Nói về đại lễ Phật đản, lúc sinh thời Hòa thượng Đệ tam Pháp chủ Thích Phổ Tuệ đã nói: hình tượng Thích Ca sơ sinh một tay chỉ lên trời, một tay chỉ xuống đất, với câu nói “Thiên thượng, địa hạ, duy ngã độc tôn” (trên là Trời, dưới là Đất, ở giữa là Ta). Ta, nhắc nhở mỗi người phải biết làm chủ cuộc sống, làm chủ nghiệp lực của mình. Tư duy, lời nói và hành động của mỗi người sẽ tạo nên nghiệp quả cho chính cá nhân họ theo “luật nhân quả”.

Đại lễ Phật đản là dịp mỗi người con phật nhận diện lại chính mình. Hoạt động tắm nước thơm cho tượng Thích Ca sơ sinh là động thái để mỗi người trở về với chính mình. Bởi nếu tắm Phật thì ai hiện nay tắm được cho Phật, Phật có cần tắm không? Phật có ở nơi pho tượng đâu mà tắm cho Phật?
Vậy tắm tượng Phật Thích Ca sơ sinh là tắm biểu trưng, gọi là tắm Phật nhưng thật ra là tắm cho chính mình, thể hiện ước nguyện của mình. Ba gáo nước thơm tắm Phật tượng trưng: gáo nước đầu tưới vào vai và tay trái để gột rửa mọi điều sai trái, gáo nước thứ hai tưới vào vai và tay phải để những điều phải, điều tốt đã tốt càng phải càng tốt hơn, gáo thứ ba tưới vào đầu để tâm trí thanh tịnh, sáng suốt.

Vậy là mượn việc tắm Phật là để tự làm sạch mình, làm mới mình. Sau khi thực hiện nghi lễ tắm Phật, cá nhân mỗi người cảm thấy mới, sạch sẽ, tươi sáng, anh minh. Trên khắp thế giới, những người con Phật cùng nhau thành kính chăm lo cho một đại lễ, cùng thể hiện tâm nguyện tốt đẹp vì một cuộc sống hoà bình, an vui.

Đại lễ Phật đản là thể hiện đoàn kết trên tinh thần hợp tác hoà bình, hạnh phúc. Trong mùa Phật đản, những người con Phật khắp nơi thực hiện tinh thần tương thân, tương ái, giúp đỡ động viên nhau vợt qua khó khăn, vươn lên trong cuộc sống. Góp phần thực hiện xoá đói giảm nghèo.

Đại lễ Phật đản là đề cao tinh thần tương trợ giúp đỡ nhau, khắc phục khó khăn xây dựng cuộc sống an vui mọi người mọi nhà cùng hạnh phúc.

Bùi Hữu Dược