Theo già Ama Juyn (70 tuổi, xã Ia Jlơi, huyện Ea Súp), trong hệ thống tín ngưỡng của người Ba Na, sự sống hiển hiện như một thể thống nhất qua sự sắp đặt từ bàn tay của thể sóng đôi thần linh tối cao Bok Kei Dei (người chồng) làm ra mặt trời, mặt trăng và Yă Kuh Keh (người vợ) làm nên trời đất. Họ đồng thời là những vị thần chủ trì nhịp điệu nông nghiệp.

Trong đời sống tâm linh của người Ba Na còn vô số các vị thần khác, mỗi thần có một công việc cụ thể theo sự sắp đặt của đấng tạo hóa Bok Kei Dei và Yă Kuh Keh, trong đó có thần Rừng (Yang Bri)… Mỗi làng của người dân tộc thiểu số Tây Nguyên thường có 5 loại rừng thì mới thành làng: Mảnh rừng đầu tiên làm nơi cư trú, ở đó họ dựng nhà rông, ăn ở, các nghi lễ…; mảnh rừng thứ hai làm rẫy, được phân chia cho các gia đình.

Lập làng ở một nơi mới, khi chuẩn bị đốt rẫy để bắt đầu mùa trồng trỉa, người Ba Na cầu khấn thần lửa (Yang Ũnh) để mong thần ban ngọn lửa cháy đều, mùa màng tươi tốt, con người bình yên. Thứ ba là rừng sinh hoạt - mảnh rừng mà con người đến tìm gỗ, lấy mật, hái trái rừng. Người Ba Na từ xưa nay sống gắn bó với rừng, rừng nuôi họ bằng rau rừng, mật ong. Đến mùa ong làm mật, tất cả người lớn trong làng đều đi lấy mật về dùng và bán cho nơi khác. Mùa ong mật cũng là lúc giúp họ có thêm khoản thu nhập. 

Họ không xem rừng là gia sản riêng của gia đình mà rừng là của Yang, tức là của thần linh. Làng vay mượn rừng của thần linh để lập làng, làm rẫy và làm nơi sinh hoạt. Theo quan niệm của người Ba Na, khi đi lấy mật ong, nếu tìm được cây cổ thụ có khoảng 10 tổ ong trở lên thì mọi người sẽ phải làm lễ xin thần Rừng, họ mua hương và bánh kẹo làm lễ cúng dưới cây cổ thụ đó. Việc lấy mật sẽ diễn ra ban đêm nếu không tất cả bầy ong sẽ quây lại tấn công người khai thác.

Thanh niên người Ba Na luôn tuân thủ nhiều điều cấm kỵ mỗi khi đi lấy mật rừng mà cha ông truyền lại; trong có quy định tuyệt đối không được cắt hết cả tổ có ong con, chỉ được cắt phần sáp có mật; không chỉ tay vào tổ ong rồi đoán nhiều hay ít mật; không bôi mật ong vào thịt gà để nướng, không đóng đinh vào thân cây để trèo lên bởi có thể làm cây chết khô. Mảnh rừng thứ tư là khu vực nghĩa trang, nơi những người chết trở về với rừng. Thứ năm là rừng thiêng là nơi ở của các thần linh, rừng đầu nguồn giữ nước, giữ sự sống của làng.

Già Ama Tuyn cho biết, sự phân chia các mảnh rừng này đối với người Ba Na là rất quan trọng, thể hiện quan niệm của đồng bào về đất đai, mỗi làng có đất của riêng mình với sự chứng giám của thần linh. Đồng bào Ba Na khẳng định quyền sở hữu vùng đất ấy để tránh sự xâm chiếm của các làng khác. Họ dùng cây cối, con suối, tảng đá để đánh dấu đất đai của làng, người Ba Na gọi là Toring.

Bây giờ, những cánh rừng không còn vẻ thâm u nhưng trong tín ngưỡng của người Ba Na, thần Rừng vẫn là vị thần gần gũi bao bọc cho cuộc sống của họ, nuôi sống họ bằng rau rừng, cá suối, mật ong. Người Ba Na không có thói quen tích trữ, những gì họ làm ra đều đủ dùng cho nhu cầu của mình, đủ để sinh tồn, không hề lãng phí và chẳng bao giờ tàn phá rừng.

Nguồn: Báo Đắk Lắk